آیین‌هایی همسو با سرور عید فطر
در مسیر پذیرش عید سعید فطر، برای دوری از شر شیطان و قربان کردن هوای نفس، شاهد رفتارهای آیینی و نمایشی متعددی از جمله «باش پیطره»؛ «کیسه برکت» و «قربانی» هستیم.
به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین؛ بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر روی این جهان اثیری دارد.
پیش از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش می‌کرد تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.
هرچه ادیان، فرائض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتارواره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.
ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.
دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان -قرآن کریم- است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربر می‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن که یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.
برهمین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمینمان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.
بیستمین گزارش از این سلسله مباحث به معرفی سه آیین «باش پیطره»؛ «کیسه برکت» و «قربانی» باز می‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.
تقسیم شادی عید فطر با خانواده‌های محروم در قالب آیین‌های عید فطر
قرار گرفتن در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان از یک‌سو پیام‌آور رسیدن به پایان ماهی است که فصل مهمی از زیست مردمان مسلمان و روزه‌دار سرزمینمان را در ساحت همراهی با آموزه‌های فضیلت‌بخش و معنویت‌افزای قرآن، شعائر و فرائض مربوط به این ماه را با خود به همراه دارد؛ از دیگر سو آغوش گشودن مسلمانان برای سپردن جان و روح معنوی بعد از پشت سر گذاشتن ماهی مملو از طاعات و عبادات در ساحت آموزه‌های معرفت بخش ماه صیام و دل سپردن به بزرگترین عید مسلمانان -عید فطر- متجلی است.
در این میان، جایگاه اهمیت و سهم پرداخت «فطریه» که امری واجب بر تمامی مسلمانان به شمار می‌رود؛ خود بخشی دیگر از رفتارهای آیینی و نمایشی مردمان سرزمینمان را به خود اختصاص داده است.
در کنار ادای فریضه پرداخت فطریه، جمع‌آوری آن، نحوه صرف مبالغ یا کالاهایی که به عنوان فطریه هر سال مشخص می‌شود؛ رفتارها و رخدادهای آیینی و نمایشی مختلفی را از شمال تا جنوب سرزمینمان، میان مردمان باورمند به آیین و فرهنگ ایرانی و اسلامی شاهد هستیم که از جمله این آیین‌ها می‌توانیم به آیین‌های «کیسه برکت»؛ «باش پیطره» و «قربانی» در ساحت انجام فرائض مرتبط با بدرقه ماه مبارک رمضان، پا گذاشتن به عید بزرگ بندگی (عید فطر) و اقدامات مرتبط با جمع‌آوری فطریه اشاره کنیم.
جمع‌آوری فطریه از «باش پیطره» تا «کیسه برکت»
آنچنان که ذکرش رفت، در برخی از مناطق کشورمان جمع‌آوری و پرداخت فطریه با رفتارهای آیینی و نمایشی جذابی آمیخته شده است. به عنوان مثال در میان اهالی بندرترکمن، آیین «باش پیطره» (پرداخت فطریه) به شکل معمول در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید فطر انجام می‌شود.
جهانشیر یاراحمدی، مدرس دانشگاه، پژوهشگر رفتارهای آیینی و نمایش‌های سنتی درباره آیین‌های نمایشی و رمضانی مرتبط با عید فطر چنین می‌گوید: «بنا به اعتقاد علمای ترکمن، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارک رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن تا قبل از ادای نماز عید فطر است. علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده مبلغی را تعیین و محاسبه می‌کنند و در نهایت با نظارت و همراهی روحانیون و افراد معتمد، مبالغ جمع‌آوری شده فطریه میان افراد نیازمند تقسیم می‌شود.
میان ترکمن‌ها مبنای پرداخت فطریه غالباً گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می‌شود.»
وی همچنین درباره اجرای شکل دیگری از آیین‌های مرتبط با جمع‌آوری فطریه در نقاط دیگر کشورمان در گفت‌وگویی یادآور شده است: «همچنین میان مردمان استان سیستان‌وبلوچستان جمع‌آوری فطریه، طی آیینی به نام «کیسه برکت» انجام می‌شود. در این آیین، بزرگان روستا چه مرد و چه زن با دوختن کیسه‌ای به جمع آوری نذورات، کفاره و فطریه اهالی روستا مشغول می‌شوند. سرانجام با نظارت معتمدان، ریش‌سفیدان و بانیان جمع‌آوری فطریه، کفاره و نذورات مبالغ و کالاهای جمع‌آوری شده به مساوات میان فقرا و نیازمندان قسمت می‌شود.»
رهایی از شر شیطان و هوای نفس با آیین قربانی
از دیگر آیین‌های نمایشی مراسم بدرقه ماه مبارک رمضان و استقبال عید سعید فطر میان مردمان استان سیستان‌وبلوچستان می‌توان به آیین «قربانی» اشاره کرد.
صادق عاشورپور در جلد هفتم از مجموعه ۱۰ جلدی گرانسنگ خود با نام «نمایش‌های ایرانی» ذیل عنوان نمایش‌های عامیانه درباره آیین «قربانی» اهالی استان سیستان‌وبلوچستان چنین نوشته است: «قربانی کردن دام یا مرغ بین مردمان بلوچستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ طوری که آنها معتقدند بعد از یک ماه بندگی و تطهیر در درگاه الهی می‌توان با ریختن خون، این مهمانی را به پایان برد تا از شر شیطان و هوای نفس دور ماند.»
عاشورپور درباره شیوه اجرای این آیین چنین نوشته است: «بعد از بر پا کردن نماز عید فطر در سنت دیرینه مردم بلوچ مراسم قربانی صورت می‌پذیرد و طی آن اعضای خانواده در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند و بزرگ خاندان ضمن قربانی کردن، با طبخ غذاهای محلی از آنها میزبانی می‌کنند.»
گزارش از امین خرمی
انتهای پیام
