بیان ریشه و راه‌حل مشکلات در قرآن/ سوءتدبیر عامل مشکلات اجتماعی است

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین هادی سروش، مدرس حوزه و پژوهشگر دینی، به ارائه سلسله مباحثی در باب «خطراتی که ایمان را تهدید می‌کند» در صفحه اینستاگرام می‌کند و در همین راستا، شب گذشته، ‌16 آبان، به صورت زنده در این زمینه به ارائه بحث پرداخت که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید؛

سخن در باب خطرات ایمان است. گاهی خطر ایمان حوادث طبیعی است که در زندگی ما پیدا می‌شود، گاهی خطر در دل‌نگرانی رخ می‌دهد و گاهی نیز خطری که متوجه ایمان ما می‌شود، حوادث زندگی ما اعم از بیماری‌ها و مرگ‌ومیرهاست، اما سخن در این جلسه در باب خطر ایمان از حیث مشکلات اجتماعی است. گاهی زندگی ما تحت فشار نیست که حوادث سختی بر ما وارد شود و آن حادثه نیز یک حادثه طبیعی نیست، بلکه یک مشکل اجتماعی است و یک کشور دچار مشکل می‌شود. اینجا نیز ایمان تحت آسیب قرار می‌گیرد و اگر مؤمن به حفظ ایمانش توجه نداشته باشد، ممکن است ایمانش به باد برود.

بیان منشأ و راه درمان مشکلات در قرآن

از جمله این مشکلات، طلاق است که یک روی آن سبک زندگی غربی است و یک روی آن نیز عبارت از مشکلاتی نظیر اعتیاد است. در این زمان، انسان می‌ترسد که حتی فرزندش را نیز به جامعه بفرستد، اما باید دید این مشکلات از کجا ریشه می‌گیرد و وظیفه ما در قبال آنها چیست؟ بهترین اثری که می‌تواند ما را راهنمایی و هدایت کند، آیات قرآن کریم است. قرآن کتابی است که مشکلات ما را نشان می‌دهد و از طرفی درمان را نیز ارائه می‌کند، اما استفاده از آن باید از سوی ما صورت گیرد و رسیدن به مقصد با اراده ماست.

آیه قرآن، ابتدا پاسخ می‌دهد که این مشکلات چه ریشه‌ای دارد که اولاً این مشکلات ارتباطی با ذات اقدس الهی ندارد و نباید گفت که خداوند این مشکلات را خواسته است که اگر این را بگوییم، در صورتی که خدای‌ناکرده شرک نباشد، حداقل ناسپاسی خواهد بود. در سوره آل عمران فرمود: «ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ»، این مشکلات، نتیجه رفتار شما است و خداوند ذره‌ای به بندگانش ظلم نمی‌کند. مفاد این آیه در آیات مختلفی تکرار شده است. پس آنچه با آن مواجه هستیم، رفتار اجتماعی خودمان است و اگر آمار طلاق بالا می‌رود، باید در رفتار اجتماعی خودمان بررسی کنیم. چون مشکلات اجتماعی به ما برمی‌گردد.

دلیل مشکلات بشر عملکرد اوست

خداوند ابتدا فرمود آنچه از مشکلات دارید به دلیل عملکرد خودتان است و قبل از اشاره به آیه سوره انفال، باید به سوره روم اشاره کنم که نشان‌دهنده شرایط سخت مشکلات است که فراگیر می‌شود و این فراگیری بسیار مهم است. در مشکلات اجتماعی جامعه آسیب می‌بیند. آیه 41 سوره روم این است که فرمود: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»؛ یعنی گاهی فساد و مشکلات اجتماعی به حدی است که تمام زمین و دریا را می‌گیرد و دیگر محدود نیست. هرکجا انسان چشم باز می‌کند می‌بیند گرفتاری وجود دارد و اینجاست که ایمان انسان‌ها به خطر می‌افتد. چه می‌شود که فساد فراگیر می‌شود و جامعه را از بین می‎‌برد؟ پاسخ همان عملکرد مردم است.

در سوره مبارکه انفال فرمود، این طور نیست که مشکلات اجتماعی در جامعه فقط گریبان یک عده‌ای را بگیرد. فرمود: «وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ»، یعنی نسبت به ناگواری‌ها و فتنه‌های ناگوار زندگی که اگر آمد گریبان یک جامعه را می‌گیرد مواظبت کنید. آنهایی که گرفتار می‌شوند، دیگران را نیز گرفتار می‌کنند. بدانید که اگر کسی باعث مشکلات اجتماعی شود، آنچه از گرفتاری‌ها می‌بیند، ابتدای کار است و برخی از عقاب‌ها برای آینده او است.

سرچشمه مشکلات ظلم است

در این آیه یک عبارتی را خداوند به کار می‌برد که برای ما بسیار راه‌گشاست که در آیات سوره آل عمران و روم وجود نداشت و آن، عبارتِ «الَّذِينَ ظَلَمُوا» است و این نشان می‌دهد که مشکلات اجتماعی آنجایی رخ می‌دهد که در جامعه‌ای ظلم وجود داشته باشد. اگر می‌خواهیم ردیابی کنیم که مشکلات از چه سرچشمه سوئی ایجاد شده است، آن سرچشمه، ظلم است. آنهایی که ظالم هستند، ظلمشان فقط به یک گروه نمی‌رسد و دیگرانی که در این ماجرا نبودند نیز گرفتار می‌شوند.

علامه طباطبایی می‌فرمود یکی از مشکلات اجتماعی که دود آن به چشم همه می‌رود، اختلافات داخلی است. آنهایی که در راس حکومت‌ها و در مدیریت شهرها هستند، جامعه را آلوده می‌کنند. اگر مدیران جامعه نتوانند با یکدیگر کنار آیند و هرکسی بخواهد حرف خود را بزند و حاضر نباشند مشورت کنند، فتنه آنها همه را می‌گیرد. علامه طباطبایی می‌فرماید که یک نمونه از مشکلات اجتماعی مانند اختلافات داخلی به تمام امت می‌رسد و در این جامعه این مشکل را داریم و باید قبول کنیم. البته که شاید کاری از دست ما برنیاید، اما باید بدانیم مشکل از کجاست و ثانیاً باید از ایمان خود محافظت کنیم.

پس مشکلات اجتماعی همگی ناشی از ظلم و حق‌کشی است که عبارت از ظلم در مال و جان مردم است. دین اسلام نسبت به آبرو، بسیار حساس است. در مبحث طهارت و نجاست، دین خیلی تأکید زیادی ندارد و می‌گوید که اگر شک داشتید که چیزی پاک است، بنا را بر پاک بودن بگذارید. بنای شریعت بر آسان‌گیری در طهارت و نجاست است، اما اسلام در سه چیز حساس است که عبارت از آبرو، اموال و جان مردم است. در هر سه بخش اگر کسی تعدی کند، ظلم است و این ظلم جامعه را مسموم می‌کند. در آیه سوره انفال فرمود کسانی که ظلم می‌کنند، همه مردم را به مشکل می‌اندازند.

سوءتدبیر عامل اصلی ایجاد ظلم است

یکی از مراکزی که سرچشمه ظلم است و این ظلم مشکلاتی را ایجاد می‌کند، سوء‌تدبیر است و رسول خدا(ص) نسبت به این مسئله بسیار حساس بوده است. حضرت(ص) فرمودند من در مورد امتم نسبت به فقر هراسی ندارم، اما آن چیزی که نسبت به آن هراس دارم سوءتدبیر است. این به معنای عدم اهمیت فقر نیست و اگر در جامعه‌ای فقر آید، دین مردم از بین می‌رود، اما مقصود این است که این فقر نیز از سوء‌تدبیر ریشه می‌گیرد. یکی دیگر از آثار سوءتدبیر مشکلات روانی و افزایش آمار طلاق است.

اگر در زندگی شخصی خود نتوانیم مدیریت کنیم، همه زوایای زندگی ما به مشکل می‌خورد،‌ حال تصور کنید که در یک کشور این مشکلات وجود داشته باشد و با سوءتدبیر مواجه باشیم. آنچه مهم است اینکه موظف هستیم ایمان خود را حفظ کنیم. منشأ مشکلات را پیدا می‌کنیم و متوجه می‌شویم که این مشکلات از خداوند ناشی نمی‌شود، بلکه اینها به دلیل عملکرد خود انسان است، اما وظیفه ما این است که ایمان خود را حفظ کنیم.