رایگان بودن کلاس‌های قرآن از ارزش و نظم کار می‌کاهد
چالش‌های موجود در مؤسسات قرآنی از جمله مکان فاقد جذابیت برای قرآن‌آموزان، اولویت نداشتن قرآن برای مسئولان و خانواده‌ها و نبود پشتیبانی مادی و معنوی از عملکرد مؤسسات قرآنی در میزگردی از سوی ایکنای قزوین مورد بررسی قرار گرفته است که در این مجال تقدیم مخاطبان می‌شود.
مؤسسات قرآنی که با اهداف فرهنگی و با رویکرد تعمیم و تعمیق ایمان، شناخت کلام خدا و انس با قرآن و برای تحقق آموزه‌های قرآنی در رفتار فردی و اجتماعی انسان‌ها بر اساس اهداف فرهنگی به فعالیت می‌پردازند همواره مظلوم واقع شده‌اند و برای فعالیت با چالش‌های بسیاری مواجه هستند. چالش‌هایی که در بیشتر مواقع انرژی آن‌ها را برای ادامه مسیر می‌گیرد وراه را برای آن‌ها دشوار می‌کند.
در همین راستا میزگردی با حضور اکرم مرادخانی، مسئول مؤسسه قرآنی «جامعةالقرآن کریم» و صغری بهرامی، مدیر مؤسسه قرآنی «حکیمیه» در ایکنای قزوین برگزار شد تا علاوه بر معرفی مؤسسات و اقدامات آن‌ها به بررسی چالش‌های موجود در مؤسسات قرآنی از نگاه آن‌ها بپردازیم.
ایکنا ـ لطفاً ضمن معرفی از سابقه و روند فعالیت‌های قرآنی خود بفرمایید.
اکرم مرادخانی: به‌عنوان مدیر یکی از مؤسسات جامعةالقرآن در قزوین که زیرنظر حجت‌الاسلام سیدمحمدمهدی طباطبایی از استان قم فعالیت می‌کنم. جامعةالقرآن نزدیک به سه دهه سابقه فعالیت دارد و من حدود ۶ سال است که در این عرصه فعال هستم و مدیریت جامعه‌القرآن شعبه لشکر ۱۶ زرهی و نیز شعبه کوی سازمانی ارتش در خیابان جانبازان، واقع در مسجد امام حسن عسگری(ع) را بر عهده دارم که متقاضیان می‌توانند برای اطلاع از کلاس‌ها با شماره ۰۹۱۰۰۴۵۷۶۸۰ تماس بگیرند.
بیست و یک سال در یکی از شاخه‌های نظامی مشغول به فعالیت بودم و به سبب شغلم با تمامی رشته‌های قرآنی آشنایی داشتم و همچنین آشنایی من با خاندان طباطبایی سبب شد تا پیشنهاد دایر کردن شعبه جامعةالقرآن را مطرح کرده و فعالیت تخصصی من با محوریت انس با قرآن و ارتباط با قرآن‌آموزان آغاز شود.
صغری بهرامی: فرهنگی بازنشسته هستم و از سال ۱۳۸۴ وارد فعالیت‌های قرآنی شدم. ابتدا کتابخانه‌ای در روستای «اردبیلک» تأسیس کردم و به کارهای فرهنگی علاقه داشتم و تصمیم گرفتم در فضای ایجاد شده یک کلاس قرآن هم برگزار کنم که سازمان تبلیغات بیان کرد دایر کردن کلاس قرآن نیازمند مجوز است و باید در داخل شهر مؤسسه داشته باشید بنابراین ابتدا مؤسسه «زکیه» به ثبت رسید و ۱۰ سال فعالیت کردیم و پس از اندکی وقفه مؤسسه «حکیمیه» زیر نظر اداره کل ارشاد اسلامی به ثبت رسید و تاکنون به فعالیت خود ادامه می‌دهد. مؤسسه قرآنی «حکیمیه» در کانون فرهنگی هنری رشد واقع در شهرک مینودر و نیز در روستاهای اردبیلک، بهرام آباد و اسماعیل‌آباد در حال فعالیت است و علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر از برنامه‌ها می‌توانند با شماره ۰۹۱۹۲۸۱۸۶۲۴ تماس حاصل کنند.
ایکنا ـ از شرایط تملیکی یا استیجاری بودن مکان مؤسسه بفرمایید و اینکه هزینه‌ها از چه منبعی تأمین می‌شود؟
مرادخانی: شعبه مرکزی در قزوین بودیم که ابتدا از طریق خیرین مکانی در خیابان ایرانشهر در اختیار ما قرار گرفت، سپس به خیام منتقل شدیم. لازم به ذکر است که مخاطبین ما غالباً در بالای شهر هستند و اینکه می‌گویند در مناطق برخوردار شهر استقبالی از فعالیت‌های قرآنی و فرهنگی وجود ندارد سخن درستی نیست. پس از ۲ دوره جابه‌جایی مکان مؤسسه با ارتش قرارداد بسته و وارد کوی سازمانی شدیم و پس از اندکی فعالیت شعبه چهارصد دستگاه را هم در اختیار ما قرار دادند و در حال حاضر به سبب استفاده از این فضاها اجاره‌ای پرداخت نمی‌کنیم.
بهرامی: مؤسسه زکیه در ابتدای کار در منطقه مجاهد و حیدری در مدرسه میثاق به صورت استیجاری مستقر شد و به مدت ۱۰ سال سه کلاس درس در اختیار ما قرار داشت که علاوه بر پول آب و برق و گاز، اجاره ماهانه هم پرداخت می‌کردیم که به سبب عدم همکاری مدیریت مدرسه و مشکلاتی که در پرداخت اجاره بها ایجاد شد به خانه‌ای اجاره‌ای در خیابان نواب منتقل شدیم که پس از مدتی فعالیت در یک منطقه محروم و کم‌برخوردار علی‌رغم اینکه انتظار کمک‌های ویژه داشتیم هیچ نوع حمایتی از سازمان تبلیغات دریافت نکردیم و دیگر توان اداره مسائل مالی هم وجود نداشت و به ناچار مؤسسه زکیه منحل شد.
بعدها در سال ۱۳۹۲ از اداره کل فرهنگ و ارشاد مجوز گرفته و مؤسسه حکیمیه را در خیابان نواب تشکیل دادم و موفق شدم چندین دوره تربیت مدرس برگزار کرده و از روستاهای اطراف هم جذب نیرو داشتم که پس از دوره به روستاهای خود اعزام می‌شدند تا کار قرآنی را برای هم‌محلی‌های خود آغاز کنند. پس از مدتی باز هم فشار مسائل مالی مؤسسه حکیمیه را هم به تعطیلی کشاند و در حال حاضر کلاس‌های قرآن ما در روستاهای اردبیلک، بهرام آباد و اسماعیل‌آباد و کانون فرهنگی رشد شهرک مینودر برقرار است، کلاس‌ها معمولاً یا در مسجد روستا و یا در منزل شخصی مربیان برگزار می‌شود و فعلاً مکان متمرکز و ثابتی نداریم.
ایکنا ـ قرآن‌آموزان چند دوره با شما همراه هستند؟
مرادخانی: آموزش‌های جامعةالقرآن از ۴ سال تا بزرگسال را شامل می‌شود. برای ۴ ساله‌ها کتاب «آیات قشنگ، احادیث زیبا»، ۴ سال و نیم کتاب «آیه‌ها و نقاشی‌ها» یا حفظ موضوعی به روش اشاره تدریس می‌شود. دوره اصلی از ۵ سال با کتاب «حروف و روخوانی» آغاز می‌شود تا به جزء سی که «مصحف» است می‌رسند به طوری که در طی ۱۰ الی ۱۲ ماه کودک ۵ ساله قادر است کل قرآن را با لحن عربی و با رعایت قواعد قرائت کند.
پس از روخوانی وارد حفظ می‌شویم چون در مؤسسه به هیچ عنوان به کودکی که در روخوانی توانمند نباشد حفظ آموزش داده نمی‌شود. حفظ از جزء سی آغاز می‌شود و کتاب «سوره‌های نماز» در این مقطع برای کودکان تدریس می‌شود و نیز کتاب‌هایی که آیات مربوط به فصل‌های سال را با قصه و داستان به کودک آموزش می‌دهد و پس از حفظ جزء سی وارد دوره‌های حفظ کل می‌شوند.
در این بین اگر کودکی به دوره اضافه شود ابتدا مرحله فشرده روخوانی را طی کرده سپس وارد حفظ می‌شود و یا به فراخور تمایل وارد دوره تجوید می‌شود و آموزش می‌بینند. تمامی کتب توسط استاد محمدمهدی طباطبایی نگارش و به چاپ رسیده است. مهم‌ترین دوره ما «حفظ تخصصی» است که می‌تواند یک ساله، دو ساله و یا دوره عمومی باشد که ۳ تا ۶ سال به طول می‌انجامد.
در حفظ یک ساله تفاهم‌نامه‌ای با آموزش و پرورش وجود دارد که دانش‌آموز یک سال به مدرسه نرفته و در قالب کلاس‌هایی که در تمامی روزهای هفته برگزار می‌شود موفق به حفظ کل سوره‌های قرآن شود. ما برای همه رده‌های سنی آموزش داریم. کلاس روخوانی بزرگسال و تجوید بزرگسال هم تحت نظر و آموزش مربیان متخصص انجام می‌شود.
در دوره‌های ما دختران و پسران حضور دارند و تا سنین ۱۰ تا ۱۱ سال حضور پسران در برخی کلاس‌های مشترک بلامانع است اما شعبه خواهران و برادران فعالیت جداگانه‌ای دارند و پسران یازده سال به بالا توسط مربیان آقا آموزش داده می‌شود.
نکته قابل توجه این است که وقتی دانش‌آموز از کلاس‌های ما بیرون می‌رود قرآن را با لحن عربی قرائت می‌کند ولی در مدارس قرآن را با لحن فارسی می‌خوانند و گاه پیش آمده دانش‌آموزی که با لحن عربی قرآن می‌خواند در مدرسه مورد سرزنش معلم قرار گرفته است.
بهرامی: در روستا بزرگسالان بیشتر متقاضی دوره‌های عمومی هستند اما اکثریت مخاطبان ما را کودکان ۴ تا ۶ سال تشکیل می‌دهند که در مقطع پیش‌دبستانی مشغول یادگیری هستند و برای آن‌ها حفظ جز سی هم در دستور کار قرار دارد. علاوه بر آن عموم مخاطبان کودکان دوره ابتدایی هستند که وارد دوره‌های روخوانی و روانخوانی می‌شوند و برای بانوان هم روخوانی، روانخوانی و مفاهیم تدریس می‌شود و مراجعات برای یادگیری احکام هم قابل توجه است. در مقطع پیش‌دبستانی دختران و پسران حضور دارند اما در سنین بالاتر عموم مخاطبان را بانوان تشکیل می‌دهند.
در کانون رشد شهرک مینودر هم کلاس‌های ترم تابستان را تشکیل دادیم که روخوانی و روانخوانی برای مقطع ابتدایی اول آموزش داده می‌شود.
ایکنا ـ آمار مخاطبان در طول سال چند نفر است؟
مرادخانی: در حال حاضر قریب به ۴۰۰ نفر مخاطب در دو شعبه تحت تعلیم هستند. شیوع کرونا در سال ۱۳۹۸ سبب شد قرآن‌آموزان مؤسسه از ۱۲۰ نفر به ۸۰ نفر کاهش یابند اما در فضای مجازی این ریزش را جبران کردیم. در ایام کرونا با ساخت کلیپ و جلسات ویدئویی آموزش همچنان ادامه داشت. جامعةالقرآن در طول سال مخاطبان خاص خود را دارد که بیشتر در فصل تابستان جذب مؤسسه شده و در طول سال با ما همراه هستند.
در دوران کرونا با ایجاد صفحه در اینستاگرام ۲۰۰ مخاطب خود را به ۵ هزار نفر افزایش دادیم، من از سیستان بلوچستان، اهواز، تهران و نیز از کشورهای بحرین، افغانستان، عراق و لبنان قرآن‌آموز داشتم اما حوادث اخیر سبب شد تا فعالیت قرآنی ما در فضای رسانه با افت زیادی مواجه شود، اینستاگرام فضای بسیار مناسبی برای جذب مخاطب است. در ایام کرونا تولید محتوای کشوری را به پشتوانه قم آغاز کردم و از این طریق هفت الی هشت نفر از طریق تصویرسازی، کلیپ‌سازی و تسلط بر نرم‌افزارها مشغول به کار شدند.
بهرامی: بیشتر آموزش ما در فصول پاییز و زمستان است و در دو فصل ابتدایی سال به دلیل انجام کارهای کشاورزی و باغداری استقبال از کلاس‌ها در روستاها کاهش پیدا می‌کند اما کلاس‌های دوره پیش‌دبستانی برقرار است و تقریباً در طول سال در هر روستا قریب به ۱۵۰ قرآن‌آموز تحت نظر مربیان آموزش می‌بینند.
علاوه بر امر آموزش به تازگی وارد تولید محتوا شدیم و کتاب سوم ما در حوزه داستان‌های قرآنی در دست چاپ است و محتوای تولید خود را آموزش می‌دهیم و در تلاش هستیم تا نواقص کتب دیگر را رفع کنیم. آموزش مفاهیم قرآنی در دسته‌بندی‌های مختلف و آنچه که نیاز کودکان است و برای آن‌ها جذابیت دارد طراحی می‌کنیم در واقع مؤسسه حکیمیه آموزش و پژوهش را همزمان پیش می‌برد.
چون زیر مجموعه اداره کل فرهنگ و ارشاد هستیم در انتخاب کتب آموزشی مخیر هستیم و انتخاب کتاب مناسب برای تدریس در اختیار مدیر است و هیچ محدودیتی برای انتخاب ندارد. هر کتابی انتخاب شود طی چند جلسه به مربیان آموزش داده شده و در کلاس‌ها ارائه می‌شود.
ایکنا ـ برای آموزش قرآن شهریه دریافت می‌کنید؟
مرادخانی: مبلغی که از قرآن‌آموزان به عنوان شهریه کلاس دریافت می‌شود هرساله با توجه به حقوق مربیان متغیر است؛ امسال ۱۵۰ تومان تعیین شده است.
بهرامی: کلاس‌های روستا تقریباً با شهریه ۲۰ هزار تومانی برگزار می‌شود. هر مبلغی دریافت شود حقوق مربی خواهد بود و در کانون رشد برای سه ماه مبلغ ۱۵۰ تعیین شده است. کار قرآنی جهادی است اما تجربه ثابت کرده که رایگان بودن کلاس‌ها از ارزش و نظم کار می‌کاهد.
ایکنا ـ چه تعداد مربی در مؤسسه شما مشغول به کار هستند و آیا مربیان بیمه شده‌اند؟
مرادخانی: تمامی مربیان ما در قم دوره دیده و در کلاس‌ها به‌کارگیری می‌شوند و هر یک در رشته تخصصی خود مشغولند، در حال حاضر هشت مربی خانم و یک مربی آقا با مجموعه ما همکاری می‌کنند.
بهرامی: در حال حاضر در کلاس‌های ما چهار مربی مشغول تدریس هستند که به تازگی ۲ نفر از آن‌ها تحت پوشش بیمه فعالان قرآنی قرار گرفتند و ۲ نفر دیگر هم به تازگی به مجموعه ما ملحق شدند و هنوز بیمه ندارند.
ایکنا ـ علاوه بر فضاسازی مناسب چه اقدامات انگیزشی برای حضور افراد در مجموعه قرآنی درنظر گرفته‌اید؟
مرادخانی: فعالیت از طریق صفحه جامعةالقرآن در فضای اینستاگرام، نصب بنر در سطح شهر، پخش تراکت، تبلیغ چهره به چهره از جمله اقدامات ماست. این نکته حائز اهمیت است که مؤسسات قرآنی به سبب رسانهای نشدن اقداماتشان در رسانه‌ها مهجور هستند. این شایسته است که حداقل یک بنر شهر را برای تبلیغ رایگان فعالیت‌های قرآنی مؤسسات اختصاص دهند.
بهرامی: روستا نیاز به تبلیغات ندارد و اهالی یکدیگر را از برنامه‌ها مطلع می‌کنند. برای کلاس‌های کانون رشد نیز تبلیغات در فضای مجازی، چاپ و توزیع پوستر و تراکت انجام شده و با تشکیل گروه در پیام رسانهای داخلی فعالیت‌های مؤسسه را اطلاع‌رسانی می‌کنیم البته بیشتر تبلیغات در بستر پیام‌رسان شاد انجام می‌شود و مشکل جذب مخاطب نداریم اگرچه قرآن به جهت بی‌مهری مردم مهجور مانده است.
ایکنا ـ آیا برنامه‌های جانبی برای اولیای قرآن‌آموزان ارائه می‌شود؟
مرادخانی: در تدریس‌ها و آموزش‌های جامعةالقرآن «مادر» جایگاه ویژه‌ای دارد. ما والدین را تشویق می‌کنیم که علاوه بر فرزندانشان آن‌ها هم به کلاس قرآن بیایند، مشاور دعوت می‌کنیم، ختم صلوات، مراسم زیارت عاشورا برگزار می‌کنیم و از مشارکت مادران در برگزاری جشن‌های ملی و مذهبی استفاده می‌کنیم، هر کلاسی یک نماینده دارد تا رابط مربی و اولیا باشد.
در هر کلاس یک ساعته، ۴۵ دقیقه آموزش به قرآن‌آموزان است و یک ربع آخر کلاس، روش تدریس برای مادران تشریح می‌شود تا در منزل به طریق صحیح با فرزندان خود تمرین و تکرار کنند و اینکه ما در مؤسسه از ۶ سالگی روی پوشش کودکان کار می‌کنیم و نکات متناسب با این فرهنگ‌سازی را به مادران هم آموزش می‌دهیم.
مردم برای ثبت‌نام در کلاس‌هایی همچون چرتکه و زبان و موسیقی احساس ضرورت می‌کنند اما برای حضور در کلاس قرآن هنوز این ضرورت را احساس نکرده‌اند. قشر متوسط اهم و مهم می‌کند و به جهت شرایط اقتصادی دو سه کلاس را ثبت‌نام می‌کند که قرآن در آن اولویت‌ها نیست اما قشر مرفه تمایل دارد کودکش در کنار هنرها و آموزش‌های متنوع قرآن را هم به‌صورت حرفه‌ای تعلیم ببیند به این سبب استقبال از قرآن در بالای شهر پرشورتر است.
بهرامی: فعالیت‌های قرآن معمولاً در اولویت‌های بعدی خانواده است چون ضرورت آن را هنوز حس و تجربه نکرده‌اند. زمانی را که مادران برای آمدن و رفتن فرزندانشان به کلاس و انتظار بین آن صرف می‌کنند را مدیریت کرده و توسط کارشناسانی که به طور مقطعی دعوت می‌شوند مشاوره در مسائل مورد نیاز والدین ارائه می‌شود همچنین متناسب با نیاز مادران موضوع احکام و نماز هم آموزش داده شده و مرور می‌شود.
ایکنا ـ از آزمون‌ها و میزان تأثیر آن در ایجاد انگیزه برای قرآن‌آموزان بگویید.
مرادخانی: سالی یک بار جشنواره قرآن و عترت ویژه جامعةالقران برگزار می‌شود و منتخبین استان به قم اعزام می‌شوند علاوه بر آن قرآن آموزان در آزمون‌های شهرداری هم شرکت می‌کنند که از جمله مسابقات بسیار انگیزه‌بخش محسوب می‌شود به ویژه در رشته حفظ که برای ادامه مسیر و حفظ سوره‌های آتی همچون سکوی پرتاب عمل می‌کند و بسیار تأثیرگذار است.
بهرامی: به سبب نوع آموزش‌های عمومی که در مراکز ما وجود دارد مسابقات و جشنواره‌ها محلی از اعراب نیست و اگر مسابقه‌ای طراحی شود در وسعت شهر و بین مراکز آموزشی خواهد بود که مرحله استانی و کشوری برای آن متصور نیست.
ایکنا ـ در قبال فعالیت تخصصی که در عرصه قرآن انجام می‌دهید چه انتظاری از نهادهای فرهنگی دارید؟
مرادخانی: شایسته است که شهرداری، سپاه و مساجد فضاهای مازاد خود را در اختیار مؤسسات قرار دهند تا با فراغ بال و بدون دغدغه و اضطراب مکان به کار تخصصی خود بپردازند و دیگر اینکه خیرین در موضوع قرآن ورود کنند که برای آن‌ها باقیات و صالحات است. ضمن تشکر ویژه از مساعدت چندین ساله مسئولان عقیدتی ارتش، حقیقت آن است که کلاس‌های ما در لشکر ۱۶ زرهی جذابیت محیطی ندارد، مردم برای همه موضوعات نذر می‌کنند اما در حوزه قرآن خیری ورود نکرده است.
بهرامی: این تصور عمومی وجود دارد که چون ما از نهادها مجوز داریم پس حمایت می‌شویم و یا چون شهریه داریم بی‌نیاز از کمک هستیم در حالیکه اصلاً این‌گونه نیست. به همه ارگان‌ها مراجعه کردم، یک بار مسئولان را به منطقه نواب بردم و محیط مؤسسه را معرفی کردم اما هیچ کمکی به جز دو عدد کمد ضایعاتی نصیبم نشد.
ایکنا ـ سخن آخر
مرادخانی: هیچ یک از معضلات در مسیر امور قرآنی بازدارنده نیست و با یاری یکدیگر می‌توان این مسیر را تا رسیدن به قله ادامه داد.
بهرامی: مسئولان قدر نیروهایی را که با روحیه جهادی در راه قرآن جهاد می‌کنند بدانند و با بی‌توجهی خود آن‌ها را از میدان به در نکنند، بهترین کلاس‌ها را در مؤسسه زکیه برگزار کردم اما از آن مکان جز خاطره چیزی باقی نمانده است، اما با تمام این اوصاف ما استوار و ثابت‌قدم پای قرآن ایستاده‌ایم.
انتهای پیام
