انسان چگونه به کمال می‌رسد

به گزارش ایکنا از قزوین، آیت‌الله عبدالکریم عابدینی، نماینده ولی‌ فقیه در استان و امام جمعه قزوین در جلسه تفسیر قرآن در شرح سوره انسان گفت: همان‌طور که انسان‌ها شناسنامه دارند، سوره‌های قرآن نیز شناسنامه دارند، اگر به شناسنامه سوره‌ها توجه کنیم، با علاقه بیشتری آن‌ها را قرائت خواهیم کرد. سوره انسان از جمله سوره‌های مدنی است، این سوره ۳۱ آیه دارد، سوره انسان از جمله سوره‌های چند اسمی است که علاوه بر انسان، به آن سوره دهر هم می‌گویند، همچنین به آن سوره هل اتی، ابرار و امشاج هم گفته می‌شود.

وی اظهار کرد: از نظر ترتیب نزول سوره‌ها، سوره الرحمن، سوره ۹۷ بوده و سوره دهر، سوره ۹۸ است؛ همچنین این سوره قبل از سوره طلاق نازل شده است. سوره دهر در چینش قرآن کریم هفتاد و ششمین سوره است، این سوره پس از سوره قیامت و قبل از سوره مرسلات چینش شده است. درباره آثار و برکات سوره انسان در مستدرک‌الوسائل محدث نوری به نقل از پیامبر(ص) آمده که حضرت فرمودند هر کس سوره هل اتی را قرائت کند خداوند بهشت را به او پاداش می‌دهد.

نماینده ولی فقیه در استان قزوین بیان کرد: البته روایاتی که این قبیل مسائل را بیان می‌کنند، منظورشان صرفاً خواندن سوره نیست، بلکه منظورشان این است که این آیات قرائت شوند، به معانی و مفاهیم آیات آن دقت و توجه شود و این آیات در زندگی به‌کار گرفته شوند.

وی بیان کرد: در میان مفسران کسانی هستند که اعتقادی ندارند هر آیه با آیه قبل از آن ارتباط دارد، یا اینکه اعتقادی به ارتباط سوره‌های قرآن با یکدیگر ندارند، اما برخی دیگر از مفسران معتقد به این مسئله هستند، این قبیل مسائل نیاز به کوشش، فکر بسیار و تدبر خستگی‌ناپذیر دارد که بیندیشیم و ببینیم آیا بین این سوره و سوره قبل یا بعد از آن ارتباطی وجود دارد یا خیر.

آیت‌الله عابدینی تصریح کرد: خیلی مواقع این ارتباط بین سوره‌ها و آیات بسیار واضح است، برخی اوقات نیز کشف این ارتباط به آسانی ممکن نیست، ارتباط سوره انسان با سوره پیش از آن بسیار روشن است و خوب می‌شود تشخیص داد که این سوره به سوره قیامت متصل شده است.

وی گفت: در آیات ۳۶ به بعد سوره قیامت خداوند می‌فرماید آیا انسان گمان کرده ما او را بی‌هدف رها می‌کنیم، سپس از آغاز شکل‌گیری انسان یعنی از مرحله نطفه شروع به توضیح می‌کند و در ادامه می‌فرماید این نطفه تبدیل به علقه می‌شود و سپس تبدیل به مرد و زن می‌شوند، آیا خدایی که این‌طور با دقت انسان را آفریده، نمی‌تواند مردگان را زنده کند؟

نماینده ولی‌ فقیه در استان قزوین اظهار کرد: در ابتدای سوره دهر نیز خداوند می‌فرماید زمانی طولانی بر انسان گذشت که قابل ذکر نبود، یعنی اصلاً چیزی نبوده که کسی بیاید بگوید این موجودی قابل رشد و کمال است، سپس انسان از نطفه مختلطی آفریده شده است.

وی بیان کرد: از جمله مهم‌ترین محتواهایی که سوره انسان دنبال می‌کند، خداشناسی است، خداوند در این سوره به ما می‌گوید شما اتفاقی به این دنیا نیامده‌اید، کسی شما را از هیچ به این دنیا دعوت کرده و در نهایت سیر کار خدا و توحید افعالی را به ما آموزش می‌دهد.

امام جمعه قزوین اظهار کرد: همچنین این سوره ما را به خودمان می‌شناساند، یعنی هم به ما درس خداشناسی و هم درس انسان‌شناسی می‌دهد، برخی مفسران مانند مرحوم محمدجواد مغنیه به نقل از امیرالمؤمنین(ع) گفته‌اند خدا رحمت کند کسی را که بداند از کجا آمده، اکنون کجاست و قرار است به کجا برود.

وی بیان کرد: خوب است آدم در همه زمینه‌ها بداند پیش از این کجا بوده، اکنون کجاست و قرار است به کجا برود؟ برای مثال در زمینه سیاست، تجارت، خلقت، عزت و اقتدار بدانیم پیش از این کجا بوده‌ایم و اکنون در کجا قرار داریم؟ برای نمونه غزه اکنون به رژیم صهیونیستی موشک می‌زند، این در حالی است که یک زمانی به وسیله سنگ با آن‌ها می‌جنگید، یمن نیز اکنون به صهیونیست‌ها موشک می‌زند، در حالی که یک زمانی یمن بمباران می‌شد اما یمنی‌ها چیزی برای دفاع از خود نداشتند، یمن و غزه پیش از این کجا بودند و اکنون در کجایند؟ اگر به همین روند ادامه بدهند فردا کجا خواهند بود؟ فکر کردن به این مسائل به انسان امید می‌دهد.

خداشناسی و انسان‌شناسی در سوره انسان

آیت‌الله عابدینی گفت: بنابراین در سوره دهر، بحث خداشناسی، انسان‌شناسی، شکر و کفران، سیره و سنت انفاق از طریق ائمه(ع) و موضوع نذر مطرح شده است. از تفسیر قمی در باب آیات ابتدایی سوره انسان آمده یک زمان بوده که انسان نه در علم و نه در ذکر بوده است، یعنی این انسانی که اکنون اینقدر در عالم نقش‌آفرین است، یک زمان اصلاً وجود نداشته است، حتی در علم و در هیچ فکر و خیالی هم نبوده است.

وی اظهار کرد: در ادامه آمده این انسان از نطفه آفریده شد و در حال ابتلاء و آزمایش است، در میان هزاران نطفه یکی انتخاب شده و تبدیل به انسان می‌شود، گاهی هم دوقلو یا چند‌قلو می‌شوند، به هر حال این‌گونه این ذرات تبدیل به انسان می‌شوند، بنابراین ذره‌ای که در نهایت تبدیل به انسان می‌شود مورد امتحان است. بعدها وقتی انسان رشد و حرکت می‌کند و موجود عاقلی می‌شود، این ابتلا و امتحان در رده‌های بسیار جدی‌تر در زندگی او جاری می‌شوند، چقدر عجیب است موجودی از هیچ به این نقطه رسیده است، در این سوره گویا خدا از ما اعتراف می‌گیرد و می‌گوید آیا قبول دارید که شما هیچ چیزی نبودید؟

امام جمعه قزوین تصریح کرد: همچنین مطابق تفسیر قمی در سوره انسان آمده که خداوند فرموده ما راه خوب و بد را به انسان نشان دادیم، بدی‌ها و خوبی‌ها را به او الهام کردیم، طریق خیر و شر را به او یاد دادیم و او را به همین طریق آزمودیم، یعنی خیر و شر را مقابل او قرار دادیم تا ببینیم او خیر را انتخاب می‌کند یا شر را برمی‌گزیند، حلال و حرام را مقابل چشم او قرار دادیم تا ببینیم به حلال رضایت می‌دهد یا به سراغ حرام می‌رود، عدالت و ظلم را جلوی چشم او آوردیم تا ببینیم به عدالت و جندالله می‌پیوندد یا جنود ابلیس می‌شود.

وی بیان کرد: همچنین این سوره خیلی خوب به ما بحث اختیار را یاد می‌دهد و می‌گوید ما خوب و بد را به تو نشان دادیم، این تو هستی که انتخاب می‌کنی کدام را برگزینی، هیچ کس به تو اجبار ندارد، البته در عالم وسوسه‌های زیادی اعم از وسوسه هوای نفس خویش، هوای نفس دیگران و وسوسه شیطان وجود دارد، انسان همه این‌ها را لازم دارد و اگر بخواهد به کمال برسد باید با این هواهای نفسانی مبارزه کند.

آیت‌الله عابدینی گفت: در ادامه آمده دیگران هم اگر با هوای نفسانی‌شان به میدان آمدند، باید دست رد به سینه آن‌ها زد، شیطان هم وقتی آمد شما را وسوسه کند باید وسوسه او را رد کنید، در آیه ۲۲ سوره ابراهیم جنگ بین مؤمنان و شیطان بیان شده است، در این آیه آمده وقتی بساط امتحان و آزمایش جمع می‌شود و روز قیامت فرا می‌رسد، آدم‌های فریب‌خورده با شیطان دعوا دارند و می‌گویند تو ما را جهنمی کردی.

شیطان مقصر نیست خودتان مقصرید

وی ادامه داد: شیطان به این‌ها می‌گوید خدا به شما وعده حق داد، من هم به شما وعده دادم، من در وعده‌ای که به شما دادم خلاف کردم، اما من به شما زور نمی‌گفتم، من نسبت به مؤمنانی که به خدا توکل می‌کنند، هیچ سلطه‌ای نداشتم، من فقط شما را وسوسه می‌کردم، این شما بودید که دعوت مرا اجابت می‌کردید، در حالی که پیش از من خداوند نیز شما را دعوت کرده بود، اما شما دعوت او را قبول نکردید، پس مرا سرزنش نکنید، خودتان را سرزنش کنید.

نماینده ولی‌ فقیه در استان قزوین تصریح کرد: در ادامه شیطان می‌گوید من فقط شما را وسوسه می‌کردم، آن وسوسه لازمه رشد و کمال شما بود، اگر من وسوسه‌تان نمی‌کردم به جایی نمی‌رسیدید، شما باید با وسوسه من در می‌افتادید و مخالفت می‌کردید تا رشد کنید، نه من می‌توانم اینجا به فریاد شما برسم و نه شما می‌توانید به فریاد من برسید، شما به خاطر حرف‌های من آمدید به یک چیزهایی دل بستید و آن‌ها را شریک خدا قرار دادید، در حالی که من خودم هم اصلاً آن‌ها را قبول نداشتم.

وی اظهار کرد: بنابراین ابتلا و امتحان با هوای نفس خویش، هوای نفس دیگران و دعوت شیطان در این دنیا وجود دارد و باید برای رشد و کمال با آن‌ها مقابله کرد، اثر هوای نفس دیگران بر انسان در آیه ۲۸ سوره کهف آمده است. خداوند در این آیه فرموده خودت را سفت و محکم نگه دار، پیدا کن آدمی را که همه روزگارش را با خدا سپری می‌کند، به او بچسب و رهایش مکن، انبیاء و ائمه(ع) این گونه بودند، مبادا دست از دامان آن‌ها بردارید، آن‌ها همان‌هایی هستند که همه وجودشان را متوجه خدا می‌کنند، مگر شما قصد دنیا کرده‌اید که از آن‌ها جدا می‌شوید؟ مبادا دنبال کسی بروید که قلبش از ما غافل است، منظور از غافل در اینجا یعنی کسی که ذاکر نیست، پس باید سراغ کسانی برویم که اهل ذکرند و روزگارشان دائم با ذکر و یاد خدا می‌گذرد.

امام جمعه قزوین ادامه داد: خداوند در آیه ۵۳ سوره یوسف فرموده «وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ»، یعنی و من نفس خود را تبرئه نمى‌كنم چرا كه نفس قطعاً به بدى امر مى‌‌كند مگر كسى را كه خدا رحم كند زيرا پروردگار من آمرزنده مهربان است. باید مراقب باشیم هواهای نفسانی ما را تحت تأثیر قرار ندهند، اگر هوای نفس دیگران ما را تحت تأثیر قرار دهد خیلی بدتر و عقب‌مانده‌تر از این است که تحت تأثیر هواهای نفسانی خود باشیم، در ایام انتخابات این قبیل کارها و به دنبال هواهای نفسانی دیگران بودن‌ها زیاد مشاهده می‌شود.

وی بیان کرد: در تفسیر شریف قمی به نقل از ابن‌ ابی‌ عُمیر آمده که از امام باقر(ع) راجع به آیه سوم سوره انسان سؤال کرد و گفت خداوند در این آیه فرموده «إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا»، این یعنی چه؟ امام(ع) فرمودند یا راه درست را انتخاب می‌کنید و شاکر می‌شوید یا راه درست را رها می‌کنید و اهل کفران می‌شوید. بنابراین خداوند زمینه را فراهم کرده و شما را بر سر دو راهی انتخاب قرار داده است، این اثبات مختار بودن انسان است.

آیت‌الله عابدینی یادآور شد: خداوند در آیه دوم سوره انسان فرموده «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا»، به نقل از امام باقر(ع) آمده که حضرت فرمودند «نطفه امشاج» که در این آیه آمده به معنای اختلاط نطفه مرد با زن است، یعنی مخلوط آمیزش زن و مرد با یکدیگر به معنای امشاج بوده که آغاز پیدایش انسان است.

امام جمعه قزوین در پایان گفت: خدای متعال در آیه یکم سوره انسان فرموده «هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا»، یعنی آيا زمانى طولانى بر انسان گذشت كه چيز قابل ذكرى نبود، مرحوم شیخ طوسی در تفسیر تبیان فرموده‌اند دهر مدتی طویل و زمانی طولانی است، یعنی خداوند خاک و زمین را آفرید، چه بسا سالیان زیادی سپری شد تا این خاک قابلیت پیدا کرد یا مشیت خدا به این تعلق گرفت که این خاک به موجودات تبدیل شود.