تجربه استماع قرآن توسط جنیان

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، به مناسبت ماه رمضان سلسله یادداشت‌هایی را با محور «دینداری در قرآن» نوشته که هر روز از رسانه ایکنا منتشر می‌شود. مشروح بیست و هشتمین یادداشت را در ادامه می‌خوانید.

آنچه از تجربه گوش فرا دادن به قرآن، در سوره‌های قرآنی آمده است، مربوط به تجربه جنیان‌ است. برای آمادگی به بحث و آشنایی مخاطبان با این نوع از مخلوقات‌ الهی و رفع برخی تصورات نادرست، لازم است درباره جنیان به قدر اجمال، کلیاتی ارائه شود.

هرچند که توضیح درباره ماهیت و ویژگی جن در قلمرو آگاهی‌های دینی است نه تجربه دینی، بدیهی است که تفصیل آراء و نظریه‌ها درباره ماهیت و ویژگی جنیان نیازمند مراجعه به منابع و مأخذ تخصصی است.

سوره‌های جن، احقاف، حجر، ناس، الرحمن، نمل، سبا، انعام، فصلت، ذاریات و...  به جن و برخی ویژگی آنها اشاره کرده‌اند. در ذیل فهرستوار به مضمون سوره‌های مزبور درباره جن اشاره می‌شود: ۱. هفتاد دومین سوره قرآن کریم، جن نام دارد، ۱۵ آیه نخست این سوره درباره ویژگی جنیان از جمله تجربه دینی مورد اشاره، سخن گفته است؛ ۲. آیات۲۹-۳۳ سوره احقاف نیز درباره گوش فرا دادن جنیان به قرآن کریم و اثرات این تجربه دینی سخن گفته است؛ ۳. آیه ۲۷سوره حجر، به ماهیت جنیان و تقدم آفرینش آنان قبل از خلقت انسان‌ها اشاره کرده است؛ ۴. در آخرین سوره قرآن، ناس، به پناه بردن به خداوند از شر وسوسه کنندگان از جن و‌انس در سینه‌های مردم سخن گفته است؛ ۵. آیه ۱۳ سوره الرحمن، که ۳۱ بار در این سوره تکرار شده است، جنیان را یکی از مخاطبان مورد پرسش در انکار نعمت‌های خداوند قرار داده است، همچنین در آیات ۳۱ و ۱۵ این سوره به ماهیت جنیان و محاسبه اعمال آنها اشاره کرده است؛ ۶. در آیه ۳۹ سوره نمل آمده است عفریت از جنیان است وی به حضرت سلیمان می‌گوید که من توانا و امین هستم؛ ۷.در سوره سبا، آیه ۱۳، جنیان بخشی از کارگزاران حضرت سلیمان شمرده شدند؛ ۸. در آیه ۵۶ سوره ذاریات، عبادت، هدف و غرض خلقت هم جن و هم انس ذکر شده است؛ ۹. در آیه ۱۱۲ سوره انعام، از جن و انس هر دو به عنوان دشمنان پیامبران نام برده شده است؛ همچنین در آیه ۱۲۸ و ۱۳۰ این سوره، گروه جنیان مورد خطاب الهی قرار گرفتند. ۱۰.در ایه ۲۵ سوره فصلت، مجازات برای جن و انس هر دو محقق می‌شود. 

از مجموع آیات قرآن استفاده می‌شود، جن یا نوعی از آنها، موجودات ذی شعور هستند، حق را از باطل تشخیص می‌دهند و قدرت استدلال دارند. آنها مانند انسان‌ها دارای تکلیف و مسئولیت‌اند. گروهی از آنها مؤمن و گروهی کافرند. در میان آنها، همانند انسان‌ها، افرادی از قدرت بیشتری برخوردارند؛ چنانچه در ایات ملاحظه می‌فرمایید، جن و انس در بسیاری آیات کنار یکدیگر قرار گرفتند؛ اما با توجه به ماهیت خلقت «جنیان» آنها از حواس انسان‌ها پوشیده هستند. برای بهره‌گیری بیشتر از معارف قرآنی درباره این نوع از مخلوقات و آمادگی بیشتر از تجربه دینی مزبور شایسته است در آیات مزبور، به خصوص آیات سوره احقاب و جن تدبر و تفکر شود.

در گفتار بعد با توجه به دو سوره یادشده اخیر به تجربه استماع جنیان از قرآن می‌پردازیم.