قوانین دنیای ظاهر و باطن انسان چیست

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در وبینار آموزشی قرآن، دعا و روانشناسی معنوی که شنبه شب ۲۰ اسفند به همت دپارتمان درمان معنوی مرکز طلیعه سلامت و مرکز دانش بنیان گسترش و آزمایش روانشناسی معنوی جان‌بزرگی برگزار شد، گفت: در ماه مبارک رمضان توجه به باطن مهم است؛ به‌خاطر ویژگی‌هایی که باطن دارد با روزه و اجتناب از فعالیت‌هایی که در ماه‌های دیگر سال انجام می‌دهیم اتفاقاتی درون ما رخ خواهد داد.

وی خاطرنشان کرد: باطن ما مراقب عجیبی برای ظاهر است و هرگز استراحت ندارد و در تمام شرایط مراقب است و به ما هشدار دهد. نگاهی که منابع دینی به ما می‌دهد علم روان‌شناسی نمی‌دهد؛ علم روان‌شناسی بیشتر اوقات باطن را عنصر تاریک و تهدیدآمیزی می‌داند که عقده‌های روانی در آن ذخیره است اما از نظر معنوی این دیدگاه قابل پذیرش نیست چون باطن از مؤلفه‌های مقدس تشکیل شده و از لحاظ فطری کارکردی دارد که هیچ یک از عوامل وجودی آن را ندارد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: باطن محل دریافت‌های حسی است، دریافت درونی نیز وجود دارد که حسی است و می‌تواند عمقی نیز باشد که آرامش و اطمینان عمقی هستند و باطن هم آن را دریافت می‌کند. ایمان یکی از دریافت‌های درونی است که در قلب معنوی ما جای دارد. یقین نسبت به مبدأ و معاد را خودمان نمی‌توانیم تشخیص دهیم اما آنچه در ادراک داریم می‌تواند بخشی از عالم درونی ما باشد.

فرق فهم و ادراک در چیست؟

جان‎‌بزرگی اظهار کرد: فرق فهم و ادراک در چیست؟ در پاسخ باید بگوییم که فهم در ما آرامش ایجاد می‌کند و فهمی که در درون وجود دارد حاصل پردازشگر درونی ماست. پردازش سیستم مقابله‌ای و پاسخی که می‌دهیم مهم است. ظاهر ما سخن را دریافت می‌کند و تا زمانی که پاسخ را ندهیم و سخن نگوییم کسی متوجه آن نخواهد شد، نوع واکنش ما با نوع پردازش و نوع ادراک ما مرتبط است البته چگونه فهمیدن ادراک نیز به دنیای باطن بازمی‌گردد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: عزم و اراده نزدیک‌ترین بخش به باطن ماست که تصمیم می‌گیریم پاسخ بازیگرانه بدهیم یا تصمیم واقعی را بگوییم. در حقیقت عزم و پاسخ ما تنظیم قدرتمند ما برای انجام عمل است، هر چقدر با اطمینان پردازش کنید تصمیم قو‌ی‌تر خواهد بود.

وی ادامه داد: تصمیم نوعی برنامه‌ریزی برای اجراست، در رمضان تصمیم می‌گیریم که چه عملیاتی را برای عبادت انتخاب کنیم بنابراین همه پردازش قبلی است که به سیستم ما بازمی‌گردد و برنامه نیز اجرایی است.

وی گفت: طبق قاعده‌ای که با برنامه تنظیم کردیم تعامل باطن و ظاهر اتفاق می‌افتد و ما از کاری که انجام می‌دهیم راضی هستیم. خداوند در قرآن می‌فرماید من از رگ گردن به شما نزدیک‌ترم و هر طرف رو کنید من را می‌بینید، اگر به این سخن خداوند ایمان داشته باشیم وقتی نیت می‌کنیم قبل از اینکه به ذهن‌ما برسد خداوند به آن آگاهی دارد بنابراین دنیای باطنی ما چنین دنیایی است و مؤلفه‌های زندگی در آن وجود دارند و درباره دنیای ظاهری به ما برنامه می‌دهد.

بیشتر بخوانید:

• میل به بقا اصلی‌ترین چالش انسان است 
• روزه رابطه انسان با خدا را اصلاح می‌کند 

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: گشایش معنوی به این وابسته است که چقدر به باطن هوشیار هستید و به آن ایمان دارید. ایمان یعنی قلبی داریم که فقط جایگاه خداوند است هرچند که عزیزان ما مانند پدر و مادر در قلب جای دارند. قلب و عقل مراقب ماست اگر ایمان پیدا کنیم و به ایمان یقینی برسیم می‌توانیم به خدا برسیم.

وی تصریح کرد: زمانی که به باطن خود توجه کنیم یعنی به منابع معنوی خود توجه می‌کنیم. باطن ما مراقب ماست اگر به آن ایمان پیدا کنیم سیستم درونی گشایش پیدا می‌کند تا هیجانات معنوی را دریافت کنیم. شما باید بر اساس حق‌هایی که ادراک می‌کنید تصدیق کنید؛ دوم اینکه تصدیق می‌خواهد شما تصمیم بگیرید تا بر اساس حق‌هایی که ادراک می‌کنید تصدیق کنید. قلب نفوذپذیر و انعطاف‌پذیر است بنابراین زمانی که حکم الهی را تصدیق می‌کنید حاضرید آن را تجربه و بررسی کنید.

جان‌بزرگی ادامه داد:اقرار با کلام و تصدیق با قلب به این معناست که باید حقایق را تصدیق کنید، رمز گشایش قلب برای نفوذ، ایمان و چشیدن هیجانات معنوی است. امام علی(ع) در دعای معروفی فرمولی را بیان می‎کنند، «إِلَهِي‏ قَلْبِي‏ مَحْجُوبٌ‏ وَ نَفْسِي مَعْيُوبٌ وَ عَقْلِي مَغْلُوبٌ وَ هَوَائِي غَالِبٌ» وقتی قلب محجوب و بسته شود عقل نیز مغلوب خواهد شد و با کناره‌گیری از سیستم از دسترس ظاهر ما خارج شده و آن‌گاه هوا و هوس غالب خواهد شد.

عقل شریک‌پذیر نیست

این استاد روانشناسی بیان کرد: عقل شریک‌پذیر نیست و اگر شریک بیاید مغلوب شده و صحنه را ترک می‌کند. زمانی که قلب محجوب و عقل مغلوب می‌شود در اختیار نیروهای بیرونی یا جهل قرار می‌گیریم که امام صادق(ع) ۷۵ نیرو برای جهل ذکر کرده‌اند، وقتی هوا غالب شود طاعت قلیل و معصیت کثیر می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: اگر ‌مراقب باطن نباشیم ظاهر ما گرفتار نیروهای هدایت‌گر دیگر می‌شود چون ظاهر جزءنگر است اگر ظاهر را نیروهای توحیدی هدایت نکنند نیروی غیرتوحیدی هدایت خواهد کرد. اگر ارتباط با خدا قطع شود نیروهای بیرونی غالب می‌شود؛ چون امامت ما را از درون هدایت می‌کند اگر قلب باز باشد می‌توانیم امام‌ را بشناسیم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تأکید کرد: باید از فضای ماه رمضان برای قفل‌گشایی از قلب استفاده کنیم. بهتر است با توبه و استغفار معصیت‌ را از خود خارج کنیم و با قلب سالم از ماه رمضان بیرون بیاییم.

وی گفت: یک ‌نکته برای شناسایی ظاهر و باطن وجود دارد. مصداق بارز برای ظاهر و باطن، خواب و بیداری است؛ گاهی که در خواب هستید اتفاقاتی می‌افتد که ظاهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد همانطور که بیداری باطن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در عالم خواب مسائل تعدیل می‌شوند برای همین درمانگران برای سوگواران قرص خواب تجویز می‌کنند تا مسائل سوگ کاهش یابد.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: گاهی نمی‌توانیم اثر عمل را ببینم، اگر بدانیم خلف وعده و غیبت چه اثری روی ما می‌گذارد به گناه مبتلا نخواهیم شد، قرآن کریم با مثال می‌گوید آیا دوست دارید گوشت برادر خود را بخورید؟ که این سخن خداوند نشان از اثر عمل در باطن دارد. آیا در سلول‌های بدن ما ظاهر و باطن وجود دارد؟ وقتی سلول را بشکافیم قبل از اتم چیزی نمی‌بینیم بنابراین در یک سلول، دنیای باطنی وجود دارد که برنامه سلول را تنظیم می‌کند و سلول نیز در عالم ظاهر کار خود را انجام می‌دهد. اگر باطن ما قفل باشد و به آن توجه نداشته باشیم و آن را تصدیق نکنیم و ارتباط برقرار نکنیم، نمی‌توانیم لذت معنوی را در ظاهر تجربه و لمس کنیم.

وجود سه قانون برای دنیای ظاهر و باطن

وی ادامه داد: سه قانون برای دنیای باطن و ظاهر وجود دارد، قانون نخست این است که دنیای باطنی مراقب دنیای ظاهری است اما بر اساس قانون دوم دنیای ظاهری الزاماً مراقب دنیای باطنی نیست، در قانون سوم نیز دنیای ظاهر و باطن یک رابطه پویا با هم دارند. بر اساس قانون دوم باطن به علت گرایش به بقا همواره به ظاهر توجه دارد، البته ظاهر و باطن هر کدام کارکردهای خود را دارند و باطن می‌تواند از انسجام بیشتری برخوردار باشد.  

جان‌بزرگی بیان کرد: در خصوص پویایی دنیای ظاهر و باطن باید بگوییم اگر گناهی انجام دهیم و با خود بگوییم که کسی متوجه نمی‌شود سخت در اشتباه هستیم چون نتیجه رفتار ظاهر در باطن نیز منعکس می‌شود. برای مثال ممکن است یک غذای مسموم را با لذت بخوریم اما وقتی وارد بدن ما شود دیگر تابع لذت نیست و در نهایت فرد را مسموم خواهد کرد. بر اساس قانون پویایی می‌توانید فرایند استکمالی داشته باشید. خداوند متعال در سوره عصر فرموده است «وَالْعَصْرِ؛ سوگند به عصر»«إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ؛ كه واقعاً انسان دستخوش زيان است» یعنی اگر ظاهر را به عمل صالح و باطن را به ایمان مزین نکنید با گذشت زمان به خود ضرر می‌زنید.

وی اظهار کرد: خاصیت کمال اینگونه است نمی‌توانیم عمل غیرصالح انجام دهیم و به باطن خسارت وارد نکنیم. امکان ندارد بدون ایمان و قفل کردن قلب، انتظار عمل صالح داشته باشیم بنابراین ظاهر عمل ما باید ویژگی عمل صالح را داشته باشد. رابطه ظاهر و باطن یک رابطه اصلاحی است. با عمل صالح می‌توانیم باطن را اصلاح کنیم. خداوند در آیه ۱۶۰ سوره بقره به توبه کردن و اصلاح کردن اشاره کرده است بنابراین اگر اصلاح می‌کنیم باید خسارت‌ها را اصلاح کنیم.

جان‌بزرگی تصریح کرد: بر اساس قانون پویایی وقتی که از درون حرکت را شروع می‌کنیم و به پاکی درون پاسخ قطعی می‌دهیم، خودنظم‌جویی خداسو و زندگی راحت شکل می‌گیرد. به نظر می‌رسد باید مراقب پویایی درونی باشیم و به دنیای باطنی توجه کنیم. در ماه رمضان ببینیم چقدر از قلب ما خوب کار می‌کند چون یک ماه زمان خوبی برای تعییر قاعده‌های شکل گرفته در درون ماست. باید به عوامل ضد ایمان نه بگوییم هر جایی که گرفتار شک شدیم مطمئن باشیم قسمتی از قلب درست کار نمی‌کند.

استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان سخنانش خاطرنشان کرد: اگر در دنیای بیرونی خدا را تصدیق کنیم خداوند ما را به کسی ارجاع نمی‌دهد پس با خیال راحت انفاق می‌کنیم و روزه می‌گیریم و موقع نماز قلب ما شعف پیدا می‌کند.