آرزوهای طولانی در تضاد با زهد است

به گزارش ایکنا از قزوین، محسن حق‌شناس، استاد نهج‌البلاغه، در جلسه تفسیر نهج‌البلاغه که در حسینیه امامزاده اسماعیل(ع) شهر قزوین برگزار شد، در تفسیر خطبه ۸۱، گفت: این خطبه بخشی از کلام حضرت‌ امی (ع) در تبیین زهد است. زهد یکی از واژه‌هایی است که در گذر زمان دچار تحریف معنایی شده است. اگر امروز سؤال کنیم زهد یعنی چه؟ پاسخ خواهیم شنید یعنی کسی که خود را از مطامع دنیایی محروم کرده است و با بی‌توجهی به دنیا عزلت‌نشین شده؛ این مفهوم امروزی زهد از نظر بسیاری از افراد است.

این استاد نهج‌البلاغه اظهار کرد: حضرت در این خطبه واژه زهد را موشکافی می‌کند. این بیان از جانب کسی است که خود خلیفه مسلمین است، جنگاوری غیور است، قاضی شرع است و بر تمامی امور اشراف کامل دارد.

وی بیان کرد: بسیاری از علمای اخلاق معتقدند بخش بسیاری از مسیر ترقی زهد است. أَیُّهَاالنَّاسُ خطاب اول رو به همه مردم است، الزَّهَادَةُ قِصَرُ الاَْمَلِ، معنای ادبیاتی زهد، بی‌میلی و بی‌رغبتی است اما معنای معنوی آن متفاوت است. واژه زهد در قرآن فقط یک بار و آن‌هم در معنای ادبی به‌کار رفته است.

حق‌شناس گفت: حضرت سه ویژگی را برای زهد برشمردند که اولین آن الزَّهَادَةُ قِصَرُ الاَْمَلِ، است. حضرت می‌فرماید اولین وجه زهد آن است که آرزویت را کوتاه کنی. قصر یعنی دست‌یافتنی و در دسترس و امل یعنی آرزوی دست یافتنی. آرزو محرک زندگی است، پیامبر فرمودند آرزو رحمتی برای امت من است.

وی با بیان اینکه ۲ نوع آرزو داریم خاطرنشان کرد: بعضی آرزوها خوب است و امکان دسترسی به آن وجود دارد اما باید با توان و شرایط ما، با هدف خلقت و جایگاه ما در عالم هستی سازگاری داشته و عقل و شرع هم آن را بپسندد، اما آرزوی طولانی، عکس این موارد است.

آرزوهای طولانی عمر را تباه می‌کند

این مدرس نهج‌البلاغه تأکید کرد: چرا آرزوی بلند ضعف ماست؟ حضرت در جایی دیگر از نهج‌البلاغه فرموده که از هوای نفس و آرزوهای طولانی برای شما نگرانم چون شما را از آخرت و اعتدال غافل کرده و در مسیر شر و عصیان قرار می‌دهد. انسان برای دستیابی به آرزوهای خود پا در وادی تجاوز از حق گذاشته و آنقدر در این مسیر غرق می‌شود که به خفت و خواری دچار می‌شود و این نتیجه بها دادن به آرزوهای طولانی است چون تمام تلاش انسان صرف چیزی می‌شود که نمی‌توان به آن رسید.

وی افزود: آرزوهای طولانی ۲ جزء اصلی دارد یکی حرص مال و دیگری شهوات جنسی است. هدف حضرت کنترل کردن آرزوها و تلاش برای دستیابی به آرزوهای صحیحی است که در مسیر فطرت و بندگی ما قرار دارد.

حق‌شناس در ادامه خطبه ۸۱ اظهار کرد: حضرت می‌فرماید وَالشُّکْرُ عِنْدَ النِّعَمِ، ویژگی دوم زهد، شکر بر نعمت‌هاست، که باید سه اصل را در آن رعایت کرد اول اینکه نعمت را بشناسیم، دوم بدانیم که این نعمت از جانب خداوند به ما رسیده است اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْک هر نعمتی از جانب خداست و سوم نعمت را در مسیری که خداوند برای ما قرار داده است مصرف کنیم.

وی تصریح کرد: اگر کسی این سه پایه را رعایت کند، در مسیر درست قرار خواهد گرفت و رضای خدا را کسب خواهد کرد لَئِنْ شَکرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکمْ شاکر بودن رشد و کمال و ظرفیت انسان را افزایش می‌دهد.

این استاد نهج‌البلاغه ضمن طرح یک سؤال که شکر با انسان چه کار می‌کند بیان کرد: نعمت انسان را جذب خود کرده و در آن متوقف می‌کند، نسبت به نعمت مغرور می‌کند، انسان متوجه نعمت شده و از دیگر امور باز می‌ماند؛ اما بعضی‌ها نعمت را به نیروی محرکی تبدیل می‌کنند که فرد را به سوی کمال پیش می‌برد. شکر، کاری می‌کند که نعمت‌ها ما را در مسیر رشد متوقف نکرده و به بند نکشد.

وی افرود: به بلعم باعورا، نعمت فراوانی داده شد اما تبعیت از هوای نفس کرد و نعمت از او گرفته شد، قرآن برای کسانی که از نعمت به‌درستی استفاده نمی‌کنند از مثل سگ استفاده می‌کند.

حق‌شناس سومین ویژگی زهد را اجتناب از گناه برشمرد و خاطرنشان کرد: بلایی که ارتکاب گناه بر سر ما می‌آورد با هیچ چیزی قابل مقایسه نیست. حضرت علی(ع) می‌فرماید که وَالتَّوَرُّعُ عِنْدَ الْـمَحَارِمِ، ویژگی سوم زهد، اجتناب کردن از حرام‌هاست. تقوا باید و نبایدهایی دارد که به آن قسمتی که نباید انجام داد «وَرَع» گفته می‌شود، یعنی بازداشتن نفس از رذائل اخلاقی، تا وارد خطوط قرمز الهی نشویم.

وی اظهار کرد: آیات قرآن با مضامین مختلف یادآوری می‌کند که گناه شما را محو می‌کند و از بین می‌برد، شیطان رباخواران را دیوانه می‌کند، حرام هستی انسان را ذوب می‌کند، اصرار بر گناه اشتیاق آن را زیاد می‌کندو حضرت می‌فرماید زهد یعنی مهار کردن خیال‌های خام، یعنی قاعده‌مند کردن انسان، کوتاه کردن آرزوهای بلندی که فرد را از مسیر بندگی خارج می‌کند، پس نعمت را بشناس و حرمت نعمت‌دهنده را حفظ کن و از گناه فاصله بگیر.

آیا زهد آثار اجتماعی هم دارد؟

این مدرس نهج‌البلاغه تأکید کرد: ممکن نیست کسی به صفت زهد متصف باشد و در امور اجتماع مشارکت نکند و در سختی‌ها و دشواری‌ها کنار مردم نباشد. آیت‌الله جوادی آملی معانی جدیدی از زهد ارائه دادند به این نحو که زهد؛ پرکاری و جهد و تلاش در تولید و بهره‌وری و صرفه‌جویی در مصرف است. در بیان ما زهد یعنی در درآمد مادی و معنوی خود تلاش کن ولی خزانه‌دار دیگری نباش.

وی در ادامه خطبه بیان کرد: فَإِنْ عَزَبَ ذلِکَ عَنْکُمْ، عزب یعنی دور، اگر توان زهد ندارید مواظب باشید حرام بر صبر شما غلبه نکند در اینجا صبر بر معصیت مد نظر است، مال و شهوت زیرمجموعه معصیت است.‌ فَقَدْ أَعْذَرَ اللهُ إِلَیْکُمْ بِحُجَج مُسْفِرَة ظَاهِرَة، خداوند هیچ عذری را برای شما باقی نگذاشته است، تا بهانه‌ای برای فاصله گرفتن از زهد بیابید، حجت خدا و خیر و شر برای شما کاملاً آشکار شده است.

حق‌شناس در شرح این خطبه ادامه داد: وَ کُتُب بَارِزَةِ الْعُذْرِ وَاضِحَة نکند حرمان و ضرر بر شما غلبه کند، نکند وقتی چیزی را از دست دادید خود را تمام شده و تباه شده تصور کنید، بر آنچه که به شما داده شد سرمستی نکنید و برای آنچه که از دست می‌رود بی‌تاب نشوید.

وی در پایان حدیثی از تهف‌العقول نقل کرد و گفت: کسی که در دنیا زهد کند و در برابر گرفتاری و مشکلات جزع فزع نکند و برای رسیدن به عزت‌های پوشالی دنیا منافصه نکند و مسابقه ندهد و بر سر به‌دست آوردن پوچ رقابت نکند، خدا خودش هدایتش می‌کند و بدون تعلیم به او علم می‌آموزد و حکمت را در قلبش ثابت می‌کند و زهد و حکمت را در اعضاء و جوارح او جاری می‌کند.