«شک» دشمن عمل است

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روان‌شناختی دعای افتتاح که شب گذشته، 6 اردیبهشت‌ماه به همت «دپارتمان درمان معنوی خداسو» در مرکز خدمات مشاوره و روان‌شناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، اظهار کرد: شب‌های قبل درباره دنیای ظاهری و دنیای باطنی و قوانینی که برآنان حاکم است سخن گفتیم، برخی از تفاوت‌ها و شباهت‌های این 2 دنیا را بررسی کردیم. دنیای ذهنی گرایش به قطعیت دارد و دنیای طبیعی بر خلاف تصور از نسبیت برخودار است.

وی ادامه داد: از سویی دیگر ما در دنیای ذهنی برای نسبیات، قطعیت ایجاد می‌کنیم، ذهن گرایش به قطعیت دارد و این یک خطاست که در ذهن اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود قضاوت‌های غلطی داشته باشیم. فرض کنید درباره یک نفر قضاوت می‌کنید که او بدقول است، اگر بپرسند چند بار قرار گذاشتید و او چند بار بدقولی کرده چه می‌گویید؟ اگر در دنیای عینی مطمئن باشیم از 10 بار 8 بار بدقولی کرده آیا بر اساس 8 بار با او برخورد کردیم یا با قطعیت می‌گوییم او بدقول است؟

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: دنیای ذهنی دنیای واقعی‌تری است. خیلی از حرف‌هایی که می‌زنیم و کارهایی که می‌کنیم برای این است که از طریق دنیای ذهنی مدیریت می‌شویم و حاضر نیستیم بر اساس واقعیت قضاوت کنیم. بهتر است تمرین کنیم و روزه قضاوت بگیریم. بنابراین دنیای ذهنی گرایش به قطعیت دارد و به امور به شکل قطعی نگاه کند و کنترل آن امری دشوار است؛ همچنین وحدت‌گرایی دنیای ذهنی و تکثرگرایی دنیای عینی مشکلات خاص خود را دارد.

وی بیان کرد: نکته دیگر این است که در دعاها و مباحث خودمان را آماده کردیم و ماه مبارک در حال اتمام است، شب‌های قدر یکی ازکارهایی مهمی که می‌توانیم از خدا طلب کنیم این است که وجود ما را از گناهان ثبت و ضبط شده پاک کند. از سویی شواهدی مبنی بر این داریم کسانی که این را از خدا طلب کنند و خداوند این عنایت را به آنان می‌کند.

جان‌بزرگی یادآور شد: پیامبر 10 شب پایانی ماه رمضان را احیا می‌گرفتند؛ به‌عنوان تمرین خداآگاهی دعاهای این 10 شب را بخوانیم این دعاها توصیف خداوند بوده و همچنین بازخورد توحیدی دارد.

یقین به چه معناست؟

وی اشاره کرد: یقین به چه معناست و چگونه باید یقین ایجاد کنیم؟ اگر یقین نداشته باشیم خداآگاه بودن اتفاق نخواهد افتاد. در این 10 شب ما تازه متولد شدیم پس یکی از کارهایی که می‌توانیم انجام دهیم این است جوری زندگی کنیم که خداوند ما را از آنچه که در گذشته در نهاد ما بوده پاک کرده است.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: اگر خداوند آنچه که در قلب خود ذخیره کرده بودیم را از بین ببرد بند همه آنچه که به آن تعلق داریم پاره می‌شود؛ در این چند شب تمرین خدا آگاهی داشتیم، حال این سؤال مطرح می‌شود که این آگاهی در ذهن ما به این حد رسیده که بعد از ماه رمضان اخلاقیاتی که تمرین کردیم را بتوانیم حفظ کنیم.

وی گفت: بر اساس مطالعات تا زمانی که باورهای مذهبی به درستی شکل نگیرد رفتار مذهبی فایده ندارد چون کارکرد خود را نخواهد داشت. بخشی از جهان‌بینی و اعتقادات ما این است که اعتقاد به خدا و معاد و پیامبر داشته باشیم و این اعتقاد باید یقینی شود.

جان‌بزرگی اضافه کرد: در دعای شب 25 آمده است «یَا جَاعِلَ اللَّیْلِ لِبَاساً وَ النَّهَارَ مَعَاشاً وَ الْأَرْضَ مِهَاداً وَ الْجِبَالَ أَوْتَاداً؛ ای خدایی که شب را برای پوشش و روز را برای [کسب] روزی و زمین را گسترده و کوه‌ها را همانند میخ‌ها [ی محافظ زمین] قرار دادی».

وی ادامه داد: همچنین در فرازی از این دعا آمده است «أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنْ کُنْتَ قَضَیْتَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهِ تَنَزُّلَ الْمَلَائِکَهِ وَ الرُّوحِ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ حَکِیمٍ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ؛ بسم اللّه الرحمن الرحیم از تو درخواست می‌کنم که اگر به صورت سرنوشت حتمی مقرّر نموده‌ای که فرشتگان و روح در این شب همهٔ امور استوار را فرود آورند، پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و نام مرا در این شب جزو نیکبختان و روحم را با شهیدان و نیکوکاری‌ام را در علّیّین [بالاترین جای بهشت] قرار ده». در این فراز می‌خواهیم که خداوند نام ما را در لیست سعادتمندان قرار دهد و روح ما را با شهدا قزوین کند، از خدا می‌خواهیم که بالاترین درجه احسان را به ما بدهد و بدی‌های ما را بپوشاند.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: حضرت محمد (ص) در ادامه دعا آورده‌اند «وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَهً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِیناً تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَاناً یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی؛ و گناهم را بیامرز و یقینی به من ارزانی دار که به واسطهٔ آن با دلم درآمیزی و ایمانی که شکّ و تردیدم را بزداید و خشنودی به آنچه نصیبم کرده‌ای» در اینجا از خدا می‌خواهیم که یقینی را به قلب ما ببخشد که بتوانیم به آن تکیه کنیم.

وی تصریح کرد: در دنیای ذهنی و دنیای عینی 2 قلب داریم، قلب دنیای عینی کار خود را انجام می‌دهد هر چند که با کوچک‌ترین اتفاق و استرس اولین جایی که واکنش می‌دهد قلب ماست که با تند تند زدن به ما کمک می‌کند شرایط را تحمل کنیم.

جان‌بزرگی اظهار کرد: حال چه اتفاقی باعث می‌شود قلب ذهنی یا قلب دنیای معنوی بدحال شود؟ در فراز قبل دعای شب 25 از خدا خواستیم که به ما ایمانی دهد تا هر آنچه که شک در دل ما وجود دارد را خارج کند. قلب ارگانی است که حیات ما به آن بستگی دارد و کسی که فوت می‌کند حتی اگر مغز از کار بیفتد و قلبش کار کند می‌گویند زنده است.

وی گفت: زندگی اصلی ما به قلب دنیای باطنی بستگی دارد، اگر قلب باطنی ما دچار مشکل شود قلب دنیای ظاهری ما هم خوب کار نمی‌کند. علت اینکه قلب ظاهری ما بد کار می‌کند خیلی وقت‌ها به خاطر اطلاعاتی است که وارد دنیای ذهنی ما می‌شود. زمانی که قلب باطنی ما از کار می‌افتد انگیزه‌ها، نیت‌ها و اعتماد ما دچار مشکل شده و تمام سرمایه‌های عاطفی و روانی ما به آتش کشیده می‌شود و اصطلاحاً سست می‌شویم.
قلب باطنی بدون یقین کار نمی‌کند

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: در این شب‌ها یکی از چیزهایی که از خدا می‌خواهیم این است که خدایا یقینی به قلب ما ببخشد که قلب ما بتواند تکیه‌گاهش باشد تا وقتی که یک خبر بد می‌شنویم و اتفاقی بد می‌افتد از جا کنده نشود، کار یقین است و ما بسیاری از کارهای خود را از روی یقین انجام می‌دهیم. قلب باطنی ما بدون یقین نمی‌تواند کار کند اگر قلب باطنی از یقین فاصله بگیرد هیچ رغبتی نشان نمی‌دهیم.

شک و شرک دشمن یقین است

وی اظهار کرد: بیاییم در شب‌های باقی مانده ماه رمضان ببینیم به چه چیزی یقین داریم و چه باور و اطمینانی در دل ما وجود دارد و به چه چیز اطمینان پیدا می‌کنیم، آیا یقینی که ما داریم موضوعش درست است و کسی می‌تواند درآن شک ایجاد کند؟ شک و شرک دشمن یقین است؛ شرک به معنای دوبینی است و مانند این است به‌جای اینکه یک نفر را با یک چهره ببینم با 2 چهره ببینیم یا با او دوگانه برخورد کنیم.

وی خاطرنشان کرد: شک وقتی به وجود می‌آید که وقتی می‌خواهیم کاری را انجام دهیم و انفاقی کنیم شک می‌کنیم که انفاق ما درست است یا خیر. چون شک ضدیقین است ما را به سمت یقین نمی‌برد. شک مانع عمل می‌شود، وقتی شک می‌کنیم آن سوی آن یقین است که سمت یقین نمی‌رویم و معمولاً هنگام تردید به سمت منفی می‌رویم، کسانی که در ذهنشان شک زیاد وجود داشته باشد بی‌عمل می‌شوند.

جان‌بزرگی تصریح کرد: شک دشمن عمل است در حالی که عمل هویت ما را می‌سازد پس باید یقین‌های خود را شناسایی کنیم. یقین یعنی به چیزی اعتقاد داشته باشیم. تعریف یقین به معنای آگاهی و علم کامل است و اصطلاحاً در تعریف متنی می‌گویند یقین دو جنبه دارد نخست به کاری که انجام می‌دهیم مطمئن و به هر آنچه که ضد آن است نامطئن باشیم؛ خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «کلّاً لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیقِینِ» اگر آیات قرآن را دنبال کنیم همین نکته از آن احصا می‌شود.

وی اضافه کرد: یقین قلب ذهنی ما را آرام می‌کند و این قلب تکیه‌گاه می‌خواهد؛ قلب با کوچک‌ترین وسوسه تحت تأثیر قرار می‌گیرد و ذهن رو به بیماری می‌رود و درست کار نمی‌کند. حال از خود بپرسیم چه چیز در زندگی داریم که کسی نتواند در آن شک ایجاد کند، وقتی یقین نداشته باشیم عمل ما سست شده و کارکرد ما پایین می‌آید. ببینیم چیزی که می‌تواند یقین و تکیه‌گاه قلب باشد چیست و آیا کارکرد یقینی دارد؟

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: امام سجاد (ع) در فرازی از دعای افتتاح می‌گویند «اللّٰهُمَّ وَصَلِّ عَلَیٰ وَلی أَمْرِک الْقائِمِ الْمُؤَمَّلِ، وَالْعَدْلِ الْمُنْتَظَرِ، وَحُفَّهُ بِمَلائِکتِک الْمُقَرَّبِینَ، وَأَیدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ یا رَبَّ الْعالَمِینَ. اللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ الدَّاعِی إِلیٰ کتابِک، وَالْقائِمَ بِدِینِک، اسْتَخْلِفْهُ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفْتَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِ، مَکنْ لَهُ دِینَهُ الَّذِی ارْتَضَیتَهُ لَهُ، أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْناً، یعْبُدُک لَایشْرِک بِک شَیئاً؛ خدایا، درود فرست بر ولی امرت، آن قائم آرزو شده و دادگستر مورد انتظار، و او را در حمایت فرشتگان مقرّبت قرار ده و به روح‌القدس حمایتش کن ای پروردگار جهانیان. خدایا او را دعوت‌کننده به کتابت و قیام‌کننده به آئینت قرار ده، او را جانشین خود روی زمین گردان، چنان‌که پاکان پیش از او را جانشین خویش قرار دادی، دینی را که برایش پسندیده‌ای به دست او پابرجا بدار و ترسش را به امنیت تغییر ده تا با اخلاص کامل تو را بپرستد».

وی ادامه داد: امام سجاد (ع) پس از صلوات بر حضرت محمد (ص) و درود فرستادن بر چهارده معصوم (ع) با ولی امر مسلمین حضرت مهدی (عج) صحبت می‌کنند و می‌گویند خدایا بر ولی امر ما درود فرست. آرزوی ما این است او بیاید و عدالت را در جامعه پیاده کند چون بی‌عدالتی ما را زجر می‌دهد و حمایت‌گرهای او انسان‌ها نیستند بلکه حامیانش فرشتگان مقرب هستند.

جان‌بزرگی در تفسیر این دعا اشاره کرد: خدایا، امام عصر ما و کسانی که دعوت‌کننده به سمت کتابت و قیام‌کننده با ولی عصر هستند را جزو کسانی قرار بده در رکاب ایشان باشیم و به زودی او را جانشین خودت روی زمین قرار بده و قدرت درک او را به ما قرار بده همانطور که قبلاً از امکان خودت کسانی را جانشین خود در زمین قرار دادی. او حافظ دین ماست و قرار است دین ما را پابرجا کند و با امنیتی که در جامعه ایجاد خواهد کرد نگرانی‌های مردم برطرف خواهد شد کند. اتفاق مهمی که می‌افتد این است اگر ولی عصر ما به لطف تو در زمانی که ما زنده هستیم ولایت امر تو را بر عهده گیرد می‌توانیم آن زمان تو را عبادت کنیم در حالی که اکنون عبادت ما خیلی خالص است و می‌خواهیم بااخلاص کامل عبادت کنیم.

وی گفت: دعای ما این است خداوند ولی امر ما را برساند تا از بی‌عدالتی و رنج نجات پیدا کنیم و عبادت‌های ما خالص شود. در ذهن ما اگر «کلمة‌الله» در رأس همه کلمات قرار گیرد می‌توانیم نظم ذهنی داشته باشیم اگر اعتقاد به دنیا ذهنی داشته باشیم در دنیای ذهنی حاضریم چه کسی را به او اعتماد یقینی داشته باشیم؟

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه متذکر شد: اگر خداوند در ماه مبارک رمضان ما را با نعمتی مثل نعمت امیرالمؤمنین (ع) و ائمه اطهار (ع) آشنا کند و قلب ما را به سمت آنان سوق دهد بزرگ‌ترین اتفاق خواهد افتاد، اجازه ندهیم دستمان از آنان جدا شود چون آنان می‌توانند ما را به خدا وصل کنند و این اتفاق می‌تواند در ماه مبارک رقم بخورد و ایمان ما نیز در این زمینه افزایش پیدا کند. هر چقدر از باور یقینی فاصله بگیریم آسیب‌پذیرتر می‌شویم و این را به راحتی می‌توانیم با دانش امروزی روانشناسی و اثبات کنیم.