خروج از خداآگاهی قلب را آسیب‌پذیر می‌کند

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روان‌شناختی دعای افتتاح که شب گذشته ۲۵ فروردین به همت «دپارتمان درمان معنوی خداسو» در مرکز خدمات مشاوره و روان‌شناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، اظهار کرد: بعضی از روانشناسان بزرگ در تاریخ کارهایی کردند که ماندگار است، یکی از این روانشناسان «یونگ» بوده که در تاریخ روانشناسی به عنوان چهار نفر اول نخست شناخته شده است؛ «یونگ» معتقد است که انسان‌ها به لحاظ رواشناختی ساختار ثابتی دارند و در سیستم روانی آن‌ها ساختارهایی وجود دارد که این ساختار در همه انسان‌ها وجود داشته و کارکرد روانشناختی دارد.

وی ادامه داد: یکی از سازه‌های روانی «سلف» است که «خود» معنا می‌شود. بعضی «خود» را معادل همه می‌دانند ولی «یونگ» معتقد است «خود» یک سازه درونی است و با عمل درست انسان رابطه دارد. این روانشناس معتقد است اگر سلف در مرکز روان قرار گیرد انسان متوجه می‌شود که همه علوم عالم را در دل خود دارد؛ او معتقد است هر کار اشتباهی که می‌کنیم حرکت سلف را به مرکز روان متوقف می‌کند و یا یک قدم به عقب می‌برد.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: سیستم روانی ۲ بخش عمده دارد که یک بخش معنوی و بخش طبیعی است؛ بخش معنوی ما دنیای ذهنی ماست، دنیای ذهنی می‌تواند بخشی از دنیای معنوی تلقی شود؛ دنیای معنوی همه ویژگی‌های آخرت را معرفی می‌کند؛ گاهی برای ما شبهه پیش می‌آید چرا زمانی که انسانی کار بدی به مقدار اندک انجام می‌دهد در آخرت باید مجازات زیادی ببیند، لزومی ندارد در آخرت مجازات بشود و در همین دنیا نیز مجازات خواهد شد؛ گاهی می‌بینیم که وقتی که اتفاق بدی می‌افتد و کسی به ما حرفی می‌زند و مورد ظلم قرار می‌گیریم آن اتفاق هرگز از ذهن ما بین نمی‌رود.

وی تصریح کرد: نکته دیگر این است که دنیای ذهنی در برخی از افراد به‌هم ریخته و در برخی منظم‌تر است و این نظم به عمل ما بازمی‌گردد. وقتی کسی در برابر ما ظلم می‌کند ما در برابر او چگونه برخورد می‌کنیم؟ دنیای ذهنی مانند باغی می‌ماند که همه امور در آن مرتب است اما در دنیای ذهنی اعمالی که مبدا و معاد مشخص ندارند مانندعلف هرزی می‌مانند که در باغ می‎‌روید.

جان‌بزرگی اشاره کرد: عملی که سرگردان باشد در ذهن ما بقا دارد. بهترین مثال خواب‌های آشفته است و همه ما تجربه آن را داشتیم، ذهن مانند باغی است که اگر علف‌های هرز آن را بررسی و رسیدگی نکنید تمام ریشه‌ها برای خود علف تولید خواهند کرد. دنیای ذهنی ما عجیب است و اگر ارتباط برقرار و بتوانیم از آن مراقبت کنیم می‌توانیم راه درست و سعادت را طی کنیم وگرنه هر چه سن ما بالاتر رود و دیرتر به فکر این بیفتیم سخت‌تر است.

سامان‌دهی دنیای ذهنی در ماه رمضان

وی گفت: در ماه رمضان فرصتی به ما داده شده است که دنیای ذهنی و باطنی و آخرت خود را سامان دهیم و ممنوع شدن تناول در طول روز و کنترل اعضا و جوارح باعث افزایش هوشیاری در انسان خواهد شد.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: مکتب امام سجاد (ع) و دعای افتتاح به ما می‌آموزند که چطور باید از خود مراقبت کنیم و تمرین و مراقبت از آنچه وارد ذهن می‌شود موضوع مهمی است. امام سجاد (ع) ما را قدم به قدم برای شب‌ قدر و پالایش نهایی آماده می‌کنند تا باطن خود را به حدی از رشد و پاکی برسانیم تا برای یک زندگی سالم آماده شویم.

وی اظهار کرد: امام در دعای افتتاح دائماً از حمد و سپاس صحبت می‌کنند چون ابتدای هر موضوعی حمد است، در نماز بعد از بسم‌الله، حمد خداوند اولین کلامی است که مطرح می‌کنیم و می‌آموزیم چطور حمد و سپاس را به‌جای آوریم.

جان‌بزرگی بیان کرد: در دعای افتتاح آمده است «الْحَمْدُلِلّٰهِ مالِكِ الْمُلْكِ، مُجْرِى الْفُلْكِ، مُسَخِّرِ الرِّياحِ، فالِقِ الْإِصْباحِ، دَيَّانِ الدِّينِ، رَبِّ الْعالَمِينَ. الْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلىٰ حِلْمِهِ بَعْدَ عِلْمِهِ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ طُولِ أَناتِهِ فِى غَضَبِهِ وَهُوَ قادِرٌ عَلَىٰ مَا يُرِيدُ؛ خدا را سپاس خدای مالک سلطنت، روان‌کننده کشتی، تسخیرکننده بادها، شکافنده سپیده، حکم‌فرمای روز جزا، پروردگار جهانیان. خدا را سپاس بر بردباری‌اش پس از دانشش به نافرمانی بنده و خدا را سپاس بر گذشتش پس از قدرتش و خدا را سپاس بر طول بردباری‌اش در خشمش و حال آنکه او بر آنچه بخواهد تواناست».

وی افزود: محور دنیای ذهنی، درونی و معنوی ما قلب معنوی ماست و هر اتفاقی که در بیرون می‌افتد در قلب معنوی ما اثر می‌گذارد؛ حتی قلب جسمی ما نیز اینگونه است.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اشاره کرد: چطور می‌توانیم قلب خود را آرام و دنیای باطنی را از خدا آگاهی نجات دهیم؟ همه این موارد را تجربه و با آن دست‌وپنجه نرم کردیم، وقتی که قلب دچار مشکل شود اخلاق ما دچار بی‌ثباتی خواهد شد، خروج از خداآگاهی قلب را آسیب‌پذیر می‌کند چون حصارها را برمی‌دارد برای همین در قرآن کریم از کسانی که غافل هستند با ویژگی خاصی یاد می‌کند.

وی ادامه داد: «غافل» یعنی کسی که از قلب خود غافل است و نمی‌داند چه بالایی بر سرش می‌آید و در وجودش چه اتفاقی می‌افتد. وقتی که حصار برداشته می‌شود و قلب از حالت خداآگاهی خارج می‌شود اتفاق مهمی که می‌افتد این است که ابتدا قاعده‌های غلط وارد دنیای ذهنی ما می‌شود و با عمل، دیدن و شنیدن سیستم ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. امکان ندارد چیزی خواسته یا ناخواسته وارد ذهن شود و آن بر دنیای باطنی ما اثر نگذارد که نمونه آن را در خواب می‌بینیم.

جان‎‌بزرگی تبیین کرد: گاهی ذهن خود را در اختیار افراد و جریان‌هایی می گذاریم که قواعد نادرست و حتی داده‌های متفرقه را وارد ذهن ما می‌کنند؛ وقتی این‌ها وارد ذهن ما می‌شوند قاعدتاً قلب ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یکی از کارهایی که در ماه رمضان روی رقت قلب انجام می‎‌دهیم باید تقویت روحیه در ایجاد حس مثبت باشد.

وی تشریح کرد: نیت نماز «قربت‌الی‌الله» است یعنی اینکه خدایی شویم و این ویژگی چیست؟ امام سجاد (ع) در این بخش از دعای افتتاح به ما می‌آموزند، خدایی که مالک ملک است می‌تواند در ملکش تصرف کند؛ بادها و دنیا و تمام طبیعت در اختیار اوست، خدایی که صبح را می‌شکافد و قدرت شناخت را برای ما فراهم می‌کند و آغاز را برای ما رقم زده است. گاهی ندانسته به کسی حمله می‌کنیم و صبور نیستیم، «حلم» خدا بعد از علمش است، خداوند صبر می‌کند و زود مجازات عمل نمی‌کند. عفو خدا بعد از قدرتش است. کسی که طول بخشیدنش و صبرش در خشم زیاد است. خداوند هر کاری را اراده کند می‌تواند انجام دهد ولی نمی‌کند در مقابل ما نمی‌توانیم هر کاری را که اراده می‌‎کنیم انجام دهیم بنابراین در مواقع ضعف می‌بخشیم یا در عصبانیت صبوری می‌کنیم.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم رقت قلب را ایجاد کنیم باید از امام سجاد (ع) بیاموزیم، چیزی که امام به ما می‌آموزند این است حواسمان به نعمت‌هایی که خداوند داده باشد، در طول روز یادآوری نعمت‌ها را انجام دهیم و به خوبی‌های کسانی که با آن‌ها ارتباط داریم فکر کنیم و برای کارهایی که انجام می‌‎دهند حمد داشته باشیم. در هر شرایطی اعم از شرایط مثبت و شرایط منفی شاکر باشیم. افراد منفی از تهدیدها برای خود فرصت می‌سازند بنابراین این ویژگی را در خود ایجاد و تقویت کنیم.

وی اضافه کرد: وقتی فهمیدیم فردی اشتباه می‌کند زود غیبت نکنیم، این غیبت‌ها بسیاری از خانواده‌ها را متلاشی کرده است؛ ما ندانسته عجولیم و این رفتار خدایی را باید یاد بگیریم و در عین قدرت، گذشت داشته باشیم، صبر می‌تواند به ما کمک کند تا هنگام خشم صبور باشیم.

نسخه امام سجاد (ع) برای نجات قلب

جان‌بزرگی تشریح کرد: یکی از نکات جالب و جذاب در دعای ۴۴ صحیفه سجادیه این است که دعا سطح‌بندی شده است، انگار امام دست ما را می‌گیرد و قدم به قدم جلو می‌برد؛ امام سجاد (ع) در فرازهایی از دعایی ۴۴ صحیفه سجادیه آورده است «وَ وَفِّقْنَا فِيهِ لِأَنْ نَصِلَ أَرْحَامَنَا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَةِ ، وَ أَنْ نَتَعَاهَدَ جِيرَانَنَا بِالْإِفْضَالِ وَ الْعَطِيَّةِ ، وَ أَنْ نُخَلِّصَ أَمْوَالَنَا مِنَ التَّبِعَاتِ، وَ أَنْ نُطَهِّرَهَا بِإِخْرَاجِ الزَّكَوَاتِ، وَ أَنْ نُرَاجِعَ مَنْ هَاجَرَنَا، وَ أَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنَا، وَ أَنْ نُسَالِمَ مَنْ عَادَانَا حَاشَى مَنْ عُودِيَ فِيكَ وَ لَكَ ، فَإِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذِي لَا نُوَالِيهِ، وَ الْحِزْبُ الَّذِي لَا نُصَافِيهِ؛ و ما را در این ماه توفیق ده که با خویشاوندان خود، با نیکی و صلۀ رحم ارتباط پیدا کنی؛ و با احسان و بخشش، به همسایگان خود رسیدگی نماییم و اموال خود را از آنچه به ستم گرفته‌ایم، پاک کنیم و با بیرون کردن زکات، ثروت و مال خود را در مدار پاکی قرار دهیم؛ و با کسی که با ما رابطه‌اش را بریده، آشتی نموده؛ و با آن‌که به ما ستم روا داشته، به عدالت و انصاف معامله کنیم؛ و با شخصی که با ما دشمنی کرده، از در مسالمت در آییم؛ مگر کسی که در راه تو و به خاطر تو با او دشمنی شده باشد؛ همانا او دشمنی است که با او دوستی نکنیم و حزبی است که به او دست صداقت ندهیم».

وی ادامه داد: یکی از تمرین‌ها این است آیا می‌توانیم نکاتی مانند صله رحم را که امام سجاد (ع) می‌گویند اجرایی کنیم؟ اجرای آن سخت نیست و امام سجاد (ع) زمینه را فراهیم می‌کنند تا از قلبمان لایروبی داشته باشیم و پاکسازی درونی انجام دهیم.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: احادیث مختلفی راجع‌به صله رحم داریم، اگر بین انسان‌های سالم و ناسالم بررسی کنیم قطعاً به این نتیجه خواهید رسیم کسانی که با خویشاوندان خود ارتباط نزدیک دارند به لحاظ روانی سالم هستند؛ باید بهترین تشویق‌ها و کمک‌ها برای نزدیکان ما باشد، یک تلفن زدن به عزیزان و خویشاوندان چیزی از ما کم نمی‌کند اما در دنیای ذهنی خیلی چیزها را اضافه می‌کند؛ امام سجاد (ع) درمان قلب را فراهم می‌کنند، جا نمانیم و صله رحم را جزو برنامه روزانه خود بگذاریم و بدانیم چگونه با صلح و صفا با نزدیکان خود برخورد کنیم.

وی تصریح کرد: امام سجاد (ع) می‌گویند خدا به ما می‌آ‌‎موزد کمک به همسایگان و اخلاق نیکو بسیار مهم است، به خود قول دهیم و این تعهد را ایجاد کنیم که با همسایگان رفتار خوب داشته باشیم و دومین مولفه اخلاقی و خلقی که انتظار دارد این است که حواسمان به همسایگان باشد.

با مالمان حالمان را خوب کنیم

جان‎‌بزرگی مطرح کرد: امام سجاد (ع) در دعای ۴۴ صحیفه سجادیه به پرداخت مقروضات و پاک کردن مال اشاره دارند بنابراین می‌توانیم با مالمان حالمان را خوب کنیم. در ماه محرم در شب عاشورا نقل شده است که امام حسین (ع) اصحاب را جمع می‌کنند و می فرمایند آیا بین شما کسی هست که مقروض باشد برخی می‌گویند بله، امام (ع) می‌گویند بروند و آن را ادا کنند. این‌ها قلب را تحت فشار قرار می‌دهد که باید حصرهای قلب معنوی را آزادسازی کنیم.

وی اشاره کرد: امام سجاد (ع) در ادامه دعا اشاره دارند خدایا کمک کن به کسی که قهر کرده نزدیک شویم؛ بنابراین از عذرخواهی نترسیم این‌ها ما را تحقیر نمی‌کند بلکه تحقیر زمانی است که احساس کبر داشته باشیم. برای تمرین سلامت روانی برخی از روانشناسان می‌گویند از کسی که متنفرید به حسابش پول بریزد به‌خاطر این که خلق فرد را تغییر دهند. اگر کسی با ما قهر است به سمت او حرکت کنیم.

این استاد روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: امام سجاد (ع) تأکید دارند که خدایا کمکم کن با کسی که به ما ظلم کرده با عدالت رفتار کنیم و کسی که با ما دشمنی کرده مدارا کنیم مگر کسی که اگر بخواهیم دشمنی کنیم برای رضای تو با او دشمنی کرده باشیم. این بدان معناست که نباید با هیچ احدی دشمنی داشته باشیم مگر اینکه دشمنی به خاطر خداوند متعال باشد.

ذهن نباید جولانگاه افکار بی‌سر و ته شود

وی توضیح داد: برای صله رحم باید شروع‌کننده رفت‌وآمد و جویا شدن از حال افراد باشیم و اینگونه نباشد که تکبر و بداخلاقی بر ما حاکم شود، اثری که بداخلاقی‌های اجتماعی در سیستم روانی می‌گذارد اولاً جسم ما را دچار مشکل می‌کند، ثانیاً آنانی که مدام حرص و جوش می‌خورند بسیاری از بیماری‌هایی که جسم و روان را درگیر می‌کنند مبتلا هستند، وقتی بیماری‌های معنوی را مدیریت نمی‌کنیم روی جسم و بلافاصله روی ذهن ما اثر پایدار می‌گذارد. اجازه ندهیم ذهن ما جولانگاه افکار و رفتارها و اعمالی باشد که سر و ته ندارد و علف هرز در ذهن ما تولید می‌کند.

جان‌بزرگی در پایان گفت: گاهی برخی از افراد انسان‌ها را خود دور می‌کنند، امام سجاد (ع) قدم به قدم برنامه می‌دهند و این برنامه‌ها عملی است و جای شک ندارد؛ بیاییم قلب خود را نجات دهیم، ماه رمضان تنها تحمل گرسنگی نیست، بلکه با عبادت باید نشاط پیدا کنیم و گرنه عبادت ما دارای اشکال است.