سعه‌صدر حاصل امنیت درونی است

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد تمام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در وبینار تحلیل روانشناختی دعای مجیر که شب گذشته، چهاردهم فروردین به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از سوی مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی «طلیعه سلامت» برگزار شد، گفت: در جلسات گذشته به این موضوع پرداختیم که امنیت درونی تنها در صورتی تحقق پیدا می‌کند که ما در کنار یک پناه‌دهنده واقعی قرار بگیریم زیرا پناه‌جویی غیرواقعی یعنی پناه‌ بردن و قرار گرفتن در کنار کسی که خودش هم همچون ما محتاج و گرفتار است.

وی اظهار کرد: آگاه باشیم که رصد کردن اسماء الهی و ویژگی‌های آن‌ها در درون خود، بدون کمک گرفتن از خداوند امکانپذیر نیست. حضرات معصومین (ع) به ما آموخته‌اند که بدون کمک خدا و ائمه‌هدی و جز با ابزار دعا نمی‌توان به شناخت اسماء و رشد دست یافت. روانشناسان هم در بررسی‌های خود یافته‌هایی به دست آورده‌اند که غالباً از صداقت کافی برخوردار است و با آنچه ما از کلام وحی و روایات استنباط کرده‌ایم مطابقت دارد.

این روانشناس بیان کرد: این نکته حائز اهمیت است که غالباً انسان‌هایی که امنیت درونی دارند، بخشنده‌تر بوده و حس بخشایشگری در آن‌ها قوی‌تر است. به همین دلیل از هر آنچه‌ دارند راحت‌تر می‌گذرند و ویژگی کریم بودن را در خود رشد می‌دهند. تاکنون با چهار ویژگی افراد صاحب امنیت درونی آشنا شدیم که هدایتگری، حمایتگری، ترغیب‌گری و بخشایشگری است.

وی تصریح کرد: خداوند این ویژگی‌ها را برای ما تبیین کرده تا بتوانیم احساس امنیت درونی را که فطرتاً در ما قرار داده شده حفظ کنیم. خصلتی چون «عقل فطری» را در وجود ما نهادینه کرده تا از احساس امنیت درونی برخوردار باشیم. خداوند عواملی را در درون ما به ودیعه گذاشته «وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی» و مواردی که در منابع دینی به آن‌ها اشاره شده است که این ویژگی‌های فطری سبب اطمینان و آرامش شده و به گشودگی ذهنی منتج می‌شود.

جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: گشودگی ذهنی سبب می‌شود تا افراد با لذات واقعی ارتباط برقرار کرده و به هدایتگری و بخشایشگری برسند. اینگونه است که در مواجهه با هر پدیده‌ای زیبایی‌های آن را در نظر می‌گیرند و به اخلاق‌ پسندیده همچون کرامت و سعه‌صدر دست پیدا می‌کنند و با دقت در کنه و عمق هر چیزی به زیبایی‌های خاص آن پی می‌برند. این زیبابینی وابستگی کامل به امنیت درونی دارد، چنین فردی نگرانی و تلاطم درونی ندارد. خدا چون انسان را دوست دارد چنین ویژگی‌هایی را در وجود او قرار داده است.

استاد تمام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به آیه «ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ» گفت: چرا خداوند در این آیه، «کریم» را به «رب» نسبت داده است؟ در برخی تفاسیر همچون طبرسی و چند نمونه دیگر در رابطه با این آیه آمده است که خداوند نسبت به بندگان خود اعم از شاکر و کافر و عاصی و مطیع، کریم است. اما چه نسبتی بین کریم و رحمن وجود دارد؟ قطعاً ارتباطی وجود دارد که در این فراز از دعای مجیر «سُبْحَانَک یا رَحِیمُ تَعَالَیتَ یا کرِیمُ أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یا مُجِیرُ» رحیم ابتدا آمده و بعد تعالیت یا کریم همراه می‌شود. این رابطه جالب اسماء است که در عین تمایزی که با هم دارند وحدت جالبی در میان آن‌ها وجود دارد. این صفت خداوندی است که حتی نسبت به کافر و گنهکار هم کریم است و این مطلب نشان می‌دهد که خداوند تا چه حد از باب فضل وارد می‌شود و تا چه میزان نسبت به بندگان خود لطف دارد. بشر به‌رغم همه عصیان‌ها همواره مورد علاقه خداست و باب کرامت الهی به روی او بسته نمی‌شود.

وی ادامه داد: افرادی که احساس امنیت درونی دارند از ذهن گشوده‌ای برخوردارند و اصطلاحاً open minded نامیده می‌شود؛ یعنی سعه‌صدر دارند و هر مسئله‌ای به سادگی نمی‌تواند این افراد را از مسیر تعادل خارج کند و در بدترین شرایط هم به‌دنبال زیبابینی و کشف خیر و خوبی نهفته در مسائل هستند.

جان‌بزرگی تصریح کرد: وقتی ویژگی‌های امنیت‌درونی و اعتماد درونی محقق شود، فرد نسبت به پدیده‌های عالم و حتی در رابطه با اشیاء حالت دوستانه پیدا می‌کند تا اینکه بخواهد با آن‌ها تهاجمی برخورد کند. به‌طور مثال گاهی اوقات وسیله‌ای از دست ما می‌افتد و اتفاقی بروز می‌کند و ما نسبت به اشیاء شروع به بد و بیراه گفتن کرده و یا حالت تهاجمی نسبت به آن شیء پیدا می‌کنیم و یا به دیوار مشت می‌زنیم. در مجموع کسی که از امنیت‌درونی برخوردار است نسبت به پدیده‌های عالم از رویکرد مثبتی برخوردار است و کمتر اهل تهاجم و درگیری و بروز دادن خشم است.

رحمت خداوند بر غضبش سبقت دارد

وی خاطرنشان کرد: همواره رحمت خداوند بر غضبش سبقت دارد، باید ابتدا باطن را درمان کرد چون هرچه تلاش کنیم ظاهر را آرام نشان دهیم در حالی که باطن ما نسبت به یک موضوعی یا شخصی عصبانی است دیگر امکان کنترل نیست و دیگران متوجه حالات درونی ما خواهند شد. ما باید خود را از حالت تهاجمی و ویژگی‌های منفی پیرایش کرده تا بتوانیم نسبت به اسمائی که در درون ما وجود دارد هوشیار شده و آن‌ها را درک کنیم تا در رفتار ما ظهور پیدا کند.

مبدع رویکرد درمان معنوی خداسو تصریح کرد: به عبارتی دیگر باید بدانیم که به اسماءالهی نیاز داریم و حالت دوستانه را جایگزین تهاجم کنیم و حمایت را به‌جای خیانت بنشانیم. یعنی من برای انسان‌ها و حیوانات و اشیایی که در اختیار من است، حامی باشم. باید گشوده بودن را در برابر بسته بودن قرار دهیم تا اجازه دهیم دیگران با ما حرف بزنند چون گاهی آنقدر بسته هستیم که حوصله پرداختن به کاری را نداریم. تلاش کنیم تا بسته بودن‌های عصبی را در خود کم‌رنگ کنیم و شرایط رشد خود را فراهم کنیم و تجربه بیشتری از این اسماء به‌دست آوریم.

وی ضمن بیان اینکه مشارکت باید جایگزین رقابت شود، گفت: «مشارکت» ویژگی کسانی است که احساس امنیت درونی دارند و در مقابل «رقابت» ویژگی کسانی است که ایمنی‌جو هستند. از خصایص رقابت این است که فرد برای پیروزی حاضر است علیه رقیب خود کاری انجام دهد که درشأن او نباشد. گاهی اوقات رقابتی را با نزدیکان و خویشاوندان خود به راه انداخته‌ایم که سبب شده تا مشکلاتی برای آن‌ها رخ دهد. نشاط را در برابر بدخلقی می‌بینیم؛ همانطور که بدبینی و زشت‌بینی را در برابر زیبابینی گذاشته‌ایم.

تلاطم بیرونی در چه کسانی اثر ندارد؟

جان‌بزرگی بیان کرد: وقتی استحکام و امنیت درونی وجود داشته باشد متوجه این نکته می‌شویم که ناملایمات خارجی فرد را متلاطم نمی‌کند، نمونه‌های تجربی آن هم در تاریخ وجود دارد که فردی همچون حضرت زینب کبری (س) در برابر از دست دادن فرزندان و برادرش و نیز تکه‌تکه شدن بستگان پیش چشمانش و تازاندن اسب بر پیکر عزیزانش و غارت خیمه‌ها و به آتش کشیدن آن‌ها و در برابر این حجم از به‌هم ریختگی و تلاطم دنیای بیرونی، استحکام درونی خود را از دست نداد. اسماءالهی تا چه حد در سیستم درونی این فرد جلوه دارد که در برابر این حجم از ناملایمات روزگار می‌گوید «ما رأیت الا جمیلاً» و این استحکام درونی را به ما آموزش می‌دهد که در برابر زشت‌بینی، زیبابینی قرار دارد.

وی تصریح کرد: گاهی عیب‌جو می‌شویم که سبب بروز تیرگی در وجود ما می‌شود و مانع از آن خواهد شد که اسماءالهی کار خود را به‌درستی انجام دهند. ما کار خود را به درستی انجام بدهیم و بگذاریم خدا هم کار خود را انجام دهد؛ به عبارتی دیگر کاری کنیم که رفتار ما جلوه کوچکی از اسماءالهی شود. افرادی که امنیت درونی دارند عیوب دیگران را نمی‌بینند، نه اینکه عیوب را کشف کرده و بخواهند تظاهر به بی‌اطلاعی کنند.

این روانشناس گفت: اگر ما چشم و گوش خود را باز کرده و با تکیه به «اسماءالهی» در درون خود با آن‌ها ارتباط مداوم‌تری داشته باشیم و آن‌ها را تمرین کنیم خواهیم دید که دیگر زشتی‌ها به نظر ما نمی‌رسد نه اینکه فرد زشتی را دریافته و بخواهد تظاهر به زیبابینی کند. این فرد واقع‌بین است و دوستانه و مثبت با شرایط برخورد می‌کند و ذهن گشوده‌ای دارد و اهل‌مشارکت است و از نشاط‌درونی برخوردار است. حالت «گشوده بودن» فرد را به «کاشف بودن» رسانده است و به هر چیزی که نگاه می‌کند به باطن آن پی می‌برد که این اکتشاف، یکی از سرمایه‌های بزرگ زندگی ماست.

وی خاطرنشان کرد: وقتی حالت اکتشاف داشته باشیم، به سهولت مسائل را حل کرده و از کنار آن‌ها عبور می‌کنیم و درگیر نخواهیم شد. روانشناسان معتقدند این حالت به این دلیل در افراد دارای امنیت درونی عارض می‌شود که آنها دائماً در حال دفاع نیستند؛ حالت دفاعی سبب می‌شود که افراد به جای شکوفایی، حالت تدافعی به خود گرفته و به جای تولید، مصرف‌کننده باشند. افراد ایمنی‌جو دائماً در حال دفاع هستند چون وابسته و مقلدند و حسود و رقابت‌جو خواهند بود و از دیگران استفاده ابزاری می‌کنند که هیچگونه تناسبی با کریم بودن ندارد.

استاد تمام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان با اشاره به اینکه «دعای مجیر» دعای اکتشافی و شکافنده است گفت: «سُبْحَانَک یا رَحِیمُ تَعَالَیتَ یا کرِیمُ أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یا مُجِیرُ» خداوندا ما را از آتشی که به سبب اشتباهات سهوی و عمدی برای خود فراهم آورده‌ایم حفظ کن.