فرار از خدا به سوی خدا در ماه رمضان

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 26 فروردین به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: بین استکبار یا همان غرور و تکبر و دعا کردن رابطه وجود دارد وقتی سیستم روانی سمت تکبر می‌رود حال عبادت در ما از بین می‌رود و به همین خاطر دعا یک درمان است که از حالت تکبر، خودشیفتگی و استکبار خارج و حال عبودیت پیدا کنیم.

وی ادامه داد: باید در برابر خداوند متعال عبد باشیم و این امر نشان‌دهنده سلامت روانی ماست، درسی که ما به لحاظ روان‌شناختی از مکتب امام سجاد(ع) می‌گیریم این است که دعا برای درمان قلب انسان‌ها و حرکت قلب به سمت خداوند متعال انجام می‌شود؛ امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی می‌خواهند بگویند که دعا کردن مراحلی دارد برای همین در ابتدا مقدمه‌سازی می‌کنند که برای حوائج به کجا برویم و با چه کسی حرف بزنیم.

این استاد روانشناسی بیان کرد: در دعای ابوحمزه ثمالی امام سجاد(ع) در ابتدای دعا به لحاظ معنوی ما را آماده و وارد فضای معنوی می‌کنند. امام سجاد(ع) در ابتدای این دعا اشاره دارند «یا رَبِّ بِک عَرَفْتُک؛ ای پروردگار من، به‌وسیله خودت من ترا شناختم»؛ در روان درمانی معمولاً مشاهده می‌کنیم که ذهن افراد پر از خداهایی است که در آن وجود دارد و این ناشی از آن است که از انسان‌ها به خداوند رسیده‌اند. وقتی تسبیح خدا را انجام می‌دهیم و در ذهن می‌پرورانیم ذهن ما با کلمه کار می‌کند برای مثال وقتی سبحان‌الله می‌گوییم ذهن از خداهای غیرواقعی پاک می‌شود.

وی اضافه کرد: در ابوحمزه ثمالی امام سجاد(ع) ما را گام به گام به سمت حرکت توحیدی هدایت می‌کنند به همین جهت ذهن ما به انسجام می‌رسد و متمرکز می‌شود. یکی از ویژگی دعای ائمه اطهار(ع) دعای دیالوگی است و این امر یک فضای گفت‌وگو در ذهن ما فراهم می‌کند، با توجه به فضای سیاسی حاکم بر زمانه امام سجاد(ع)، این امام همام سخنان خود را غیرمستقیم به شیعیان می‌آموختند که نمونه آن را در دعای ابوحمزه ثمالی مشاهده می‌کنیم.

جان بزرگی تصریح کرد: در ماه مبارک رمضان فضای ذهنی به سمت معنویت در حرکت است امام سجاد(ع) در ابوحمزه ثمالی عواملی که باعث خروج از فضای معنوی می‌شود را مطرح می‌کنند؛ امام سجاد(ع) در دعاهای خود خطاب به خداوند متعال بیان می‌کنند «نکند از درگاه خودت ترد کرده باشی، نکند من دروغ گفته باشم، نکند من را دور انداخته باشی، نکند من ناشکری کرده باشم» این موارد مطرح شده از جانب امام سجاد(ع) به آسیب‌شناسی معنوی اشاره دارند در حقیقت سبک شمردن حق خداوند متعال باعث دوری ما از او می‌شود.

وی اشاره کرد: امام سجاد(ع) در ابوحمزه ثمالی به امید به رحمت الهی اشاره دارند و به لحاظ روانشناسی غفلت موجب یأس و ناامیدی می‌شود؛ باید حواسمان به عواملی باشد که باعث می‌شود حال معنوی را از دست بدهیم؛ حق خدا را سبک نشماریم و مجالس علما و دانشمندان را از دست ندهیم و در مجالس باطل شرکت نکنیم چون بر اساس سخنان امام سجاد(ع) این رفتارها عواقب خود را دارد.

این استاد روانشناسی بیان کرد: امام سجاد(ع) در ابوحمزه ثمالی می‌فرمایند «اَنْتَ اَوْسَعُ فَضْلاً؛ خدایا تو فضلت وسیع‌تر است» این امام ما را با مباحث دیگر نیز آشنا می‌کنند که از جمله این مباحث می‌توانیم به افق و بخشش به‌عنوان یک رویه الهی اشاره کنیم چون به بخشش خداوند امید داریم و امام(ع) نیز به کرم خداوند اشاره می‌کنند.

وی گفت: امام سجاد(ع) با دعای ابوحمزه ثمالی هوش معنوی ما را رشد می‌دهند و می‌آموزند که چگونه با خداوند متعال سخن بگوییم مقایسه کرم خداوند با تقصیر و گناهان بنده از جمله این موارد است و این امر امید ما را افزایش می‌دهد. فردی که هوش معنوی کمتری دارد درد دلش را جایی مطرح می‌کند که جای خوبی نیست در حالی که باید به خدا پناه ببرد و درد خود را به او بگوید.

جان‎بزرگی یادآور شد: در این دعا آمده است «وَاَ نَا یاسَیدی عائِذٌ بِفَضْلِک هارِبٌ مِنْک اِلَیک؛ و من ای آقایم به فضلت پناهنده گشته و از تو به‌سوی خودت گریخته‌ام»؛ قرآن کریم از طریق وحی به انسان نازل شده و ائمه(ع) با دعا آن را به خدا بازمی‌گردانند در حقیقت امام سجاد(ع) در این بخش از دعای ابوحمزه ثمالی از کلام خداوند برای حرکت به سمت خدا استفاده می‌کنند.

وی تصریح کرد: حضرت علی(ع) در خطبه ۲۲۴ نهج‌البلاغه آورده است «علی را با نعمتی که روی در زوال دارد و لذتی که پایدار نمی‌ماند چه کار؟ از این که خردم به خواب بی‌خبری رود یا به زشتی لغزشی مبتلا گردم، به خدا پناه می‌برم و از او یاری می‌جویم»؛ در تفسیر علامه جعفری اشاره شده که این خطبه برگرفته از قرآن کریم است برای اینکه به سلامت، عافیت و امنیت برسیم باید از چیزهایی که امنیت ما را به خطر می‌اندازد از خدا به خدا فرار کنیم.

این استاد روانشناسی اظهار کرد: در آیه ۵۰ ذاریات آمده است «فَفِرُّوا إِلَی اللَّهِ إِنِّی لَکمْ مِنْهُ نَذِیرٌ مُبِینٌ؛ پس به سوی خدا بگریزید، که همانا من از سوی او برای شما هشداردهنده‌ای آشکار هستم»؛ این آیه نیز اشاره به فرار به سوی خداوند متعال دارد. فرار از خدا به خدا به معنی فرار از غضب به سمت رحمت خداست و در ماه رمضان باید به سمت خدا بازگردیم و از چندگانگی فرار کنیم چون این امر عاقبت ما را دچار اضطراب می‌کند.

وی با بیان اینکه سخن گفتن از شرک و کفر موجب تندخویی، اضطراب و تشویش می‌شود، تشریح کرد: خداوند متعال بذرهایی را که در ذهن می‌کاریم را رشد می‌دهد پی وقتی که به خدا بدگمان می‌شویم خداوند نیز ان بذر را رشد می‌دهد و در نهایت ما به خودمان ظلم می‌کنیم و مجازاتش برای ماست. باید از بیگانگی و چندگانگی به سمت یگانگی حرکت کنیم و کسی را جز خدا نپرستیم در غیر این صورت متضرر خواهیم شد چون بذرهایی که در ذهن ما کاشته می‌شود رشد پیدا خواهد کرد و مجبوریم عقوبت آن را به سختی پس بدهیم.

جان بزرگی افزود: امام سجاد(ع) در ابوحمزه ثمالی می‌گویند «اِلهی لا تُؤَدِّبْنی بِعُقوُبَتِک؛ خدایا مرا به مجازات و عقوبتت ادب مکن» چون دور شدن از خداوند عاقبت ناخوشایندی دارد. انسان وقتی دچار خطا می‌شود می‌تواند آن را جبران کند اما همیشه خطاها قابل جبران نیستند برای مثال وقتی به سمت شرک می‌رویم و یا این که غیبت می‌کنیم ممکن است آثار سوء و غیرقابل جبران‌ناپذیری داشته باشند.

این استاد روانشناسی در پایان سخنانش یادآور شد: استکبار یا همان غرور و تکبر زبان دعای ما را می‌بندد، بنابراین باید تمرین کرده و استکبار خود را درمان کنیم در غیر این صورت عفونت معنوی مانع بالا رفتن دستان ما برای دعا خواهد شد.