«همّ» و «غم» را برای خود به بن‌بست تبدیل نکنیم
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه از «همّ» و «غم» برای خود بن‌بست نسازیم، گفت: امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی بر عدم قطع ارتباط با خدا تأکید دارند چون محل خروج از غم را به ما نشان می‌دهند و امید را فراهم می‌کنند، اگر فرج و مخرجی برای «همّ»، «غم» و «کرب» نباشد به بن‌بست می‌رسیم.
به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 16 اردیبهشت به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: امام سجاد(ع) با مقدمه طولانی روی اعتقادات، آمادگی قلبی و ذهنی ما کار کرده و دعا را شروع می‌کنند. در این فرازها امام تقریباً به ما مسیرها و سبک زندگی را می‌آموزند و دست روی نقاطی می‌گذارند که نقاط قوت و آسیب‌پذیر زندگی ماست. امام در فرار گذشته از خداوند نور چشم و دل شاد درخواست کردند تا در قلب ما در نظام هیجانی ما نشاط و شادابی حاکم باشد.
وی با اشاره به فراز 46 دعای ابوحمزه ثمالی، بیان کرد: «وَاجْعَلْ لی مِنْ هَمّی وَکرْبی فَرَجاً وَمَخْرَجاً وَاجْعَلْ مَنْ اَرادَنی بِسُوء مِنْ جَمیـعِ خَلْقِک تَحْتَ قَدَمَی وَاکفِنی شَرَّ الشَّیطانِ وَشَرَّ السُّلْطانِ وَسَیئاتِ عَمَلی وَطَهِّرْنی مِنَ الذُّنوُبِ کلِّها وَاَجِرْنی مِنَ النّارِ بِعَفْوِک وَاَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِک وَزَوِّجْنی مِنَ الْحوُرِ الْعینِ بِفَضْلِک وَاَ لْحِقْنی بِاَوْلِیآئِک الصّالِحینَ مُحَمَّد وَ الِهِ الاْبْرارِ الطَّیبینَ الطّاهِرینَ الاْخْیارِ صَلَواتُک عَلَیهِمْ وَعَلی اَجْسادِهِمْ وَاَرْواحِهِمْ وَرَحْمَه اللهِ وَبَرَکاتُهُ؛ و برایم از اندوه و غمم فرج و گشایشی قرار ده و هر که را از تمامی خلقت که اراده سوئی نسبت به من دارد زیر پای من قرارش ده و کفایت کن مرا از شر شیطان و شر سلطان و بدی‌های کردارم و پاکم کن از گناهان همگی، و از آتش دوزخ به‌وسیله عفو خود پناهم ده و به رحمت خویش داخل بهشتم گردان و از حوریه‌های بهشتی به فضل خود به همسریم درآور و ملحقم کن به دوستان شایسته‌ات محمد و آلش آن نیکان پاک پاکیزه و برگزیده درودهای تو بر ایشان و بر جسدهاشان و بر ارواحشان و رحمت خدا و برکاتش.»
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: در روانشناسی هیجان‌های منفی یکی از مهم‌ترین هیجان‌هایی که با آن مواجه هستیم و هزینه‌های زیادی را در سراسر دنیا بر خانواده‌ها تحمیل کرده است و از جمله آن‌ها می‌توانیم به غم، افسردگی و اضطراب اشاره کنیم و اغلب افراد با این حال مراجعه می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
- فردای شب قدر گویی انسان تازه متولد شده است
- توصیه امام سجاد(ع) برای عافیت‌طلبی در شب قدر
- اعمال و افکار منفی مصادیق «نار» هستند
وی تشریح کرد: با خود مرور کنیم که چه چیز باعث می‌شود دچار افسوس و غم و اندوه شویم، اگر مرور کنیم عوامل مشترک را پیدا می‌کنیم. به نظر می‌رسد در برابر اتفافات منفی یا شرایط سخت واکنش‌های مشابهی داریم. برای مثال در برابر «فقدان» غمگین می‌شویم و این غم می‌تواند به‌قدری شدت پیدا کند که زندگی ما را دربر گیرد و عملکرد ما را تحت تأثیر قرار دهد. گاهی ترس بر ما غلبه می‌شود و از نرسیدن به اهداف مورد علاقه نگران می‌شویم. زمانی که حق ما توسط کسانی اعم از حاکم یا اطرافیان که به نوعی بر ما مسلط هستند ضایع می‌شود غمگین می‌شویم چون گاهی کسانی بر ما مسلط هستند که برای گرفتن حق خود به دردسر می‌افتیم چون آن‌ها در موضع بالاتر هستند و ما گرفتار می‌شویم. گاهی توسط شرارت منابع انسانی یا شیطانی مورد تهدید قرار می‌گیریم؛ اگر دعاهایی که از معصومین(ع) رسیده است را تجزیه و تحلیل کنیم یکی از درخواست‌هایی که انسان از خدا دارد این است که من را گرفتار این مشکلات نکن و زمینه خروج مرا از مشکلات فراهم کن.
جان‌بزرگی بیان کرد: امام سجاد(ع) از مرز زندگی شروع کرد و وارد زندگی شد، جایی که همه ما مشغول کار هستیم و بر اساس آموزه‌های دینی باید حواسمان به خدا باشد چون گاهی شرایطی پیش می‌آید که اتصال ما قطع می‌شود. خداوند همیشه بر اتصال رابطه بنده با خداوند تأکید دارند چون این اتصال مانع ناراحتی انسان در دنیا می‌شود و عوامل ناراحت‌کننده در دنیا کم نیستند.
«حسود» دست به خسارت می‌زند
وی ادامه داد: در فراز قبلی نمونه‌هایی از ناراحتی‌های دنیا را مانند گرفتار انسان‌های حسود شدن را بیان کردند، وقتی که حسود ارتباطش با خدا و عقل طبیعی خود قطع می‌شود دست به خسارت می‌زند.
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه متذکر شد: امام سجاد(ع) واقعیت زندگی را برای ما بیان می‌کنند مبنی بر اینکه نمی‌توانیم در شرایطی زندگی کنیم که مشکل نداشته باشیم حتی نزدیک‌ترین افراد مانند والدین به فرزندان و یا فرزندان بر والدین به هم حسادت می‌ورزند پس ما نباید انتظار داشته باشیم کسی که دوستش داریم کاری انجام دهد یا سخنی بگوید که ناراحت نشویم این یک تفکر اشتباه است.
وی اضافه کرد: روانشناسان مطالعاتی بر روی پذیرش سختی‌های زندگی داشته‌اند که باید بگوییم در دین اسلام معارف خوبی وجود دارد که از آن بهره نبردیم؛ این واقعیت زندگی است که غم و رنج بخشی از زندگی هستند و زندگی این دنیا نمی‌تواند از غم جدا شود.
غم‌ها طولانی‌تر و شادی‌ها کوتاه هستند
جان‌بزرگی تصریح کرد: معمولاً غم‌ها طولانی‌تر و شادی‌ها کوتاه هستند و این طبیعت زندگی بوده و در همه جای دنیا نیز این‌گونه است؛ امام سجاد(ع) می‌گویند زندگی را بپذیریم جایی که از مرگ و ملاقات با خدا ترس داریم در این هم و غم‌ها زندگی را می‌سازیم. برای نمونه ائمه اطهار(ع) پاک‌ترین افراد روی زمین بودند اما آنان نیز زندگی آرامی نداشتند.
وی متذکر شد: ارزش‌ها به ما می‌گویند تا چه حدی می‌توانیم غم را تحمل کنیم و این به نظام ارزشی ما بستگی دارد؛ روانشناسان با افزایش ارزش پایه تلاش می‌کنند تا تحمل انسان افزایش یابد.
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: امام سجاد(ع) در ادامه دعا نور چشم و شادی قلب را از خداوند درخواست و در کنار آن عوامل ناراحت‌کننده را بیان می‌کنند که چه چیزی شادی را از ما می‌گیرد، باید همه این‌ها را با خدا معامله کرده و ارتباط خود را با او قطع کنیم آن موقع فرج و مخرج کارهای منفی راحت می‌شود. رابطه بین سلامت روانی، مذهب و ارتباط با خدا بسیار مهم است اگر این رابطه وصل باشد تحمل و حل مسئله انسان قوی می‌شود.
وی اظهار کرد: امام سجاد(ع) می‌گویند مسئله خود را به خداوند بگوییم و در این فراز بیان می‌دارند خدایا برایم از «همّ» و «کرب» گشایشی قرار ده. سه اصطلاح «همّ»، «غم» و «کرب» وجود دارد؛ «غم» حالت هیجانی منفی و ناشی از تقدیر است و دلتنگی ایجاد می‌کند و «همّ» به معنای این است که کاری را باید درست انجام دهیم اما درست انجام نداده‌ایم و معادل فارسی آن اندوه بوده و شامل افسوس، اندوه، درگیری بدنی و تپش قلب است. حضرت علی(ع) می‌فرمایند اگر «همّ» را حل نکنید جسم ضعیف می‌شود.
جان‌بزرگی افزود: «کرب» نیز حالت هیجانی است که وقتی غصه زیاد می‌شود می‌گوییم «کرب» اتفاق افتاده است، «کرب» مانند مردابی است که انسان نمی‌تواند بالا آید و بالاترین درجه غم و اندوه را تجربه می‌کنید «کرب‌وبلا» به این جهت «کرب» گفته می‌شود چون شرایط آن سخت بوده و انسان‌های عادی تحمل آن را ندارند.
وی بیان کرد: در ادعیه مشاهده می‌شود که شرایط خروج از «همّ»، «غم» و «کرب» را ارائه می‌دهند، باید شرایط خروج را داشته باشیم و از «همّ» و «غم» برای خود بن‌بست نسازیم. امام در دعا تأکید دارند رابطه خود را با خدا قطع نکنیم چون محل خروج از غم را به ما نشان می‌دهند و امید را فراهم می‌کنند اگر فرج و مخرجی برای «همّ»، «غم» و «کرب» نباشد به بن‌بست می‌رسیم.
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تشریح کرد: امام سجاد(ع) در دعا منابع «همّ» و «غم» را معرفی می‌کنند یکی از آن‌ها این است که بعضی از افراد حتی اگر کاری نکرده باشیم قصد سوء به ما را دارند چون آنان از اذیت دیگران لذت می‌برند؛ امام سجاد(ع) می‌گویند اگر کسی چنین قصدی دارد او را زیر پای من قرار بده یعنی من به او مسلط شوم و من را از پا نینداز و ما را از شر آدم‌های بدخواه خلاص کن.
ما شیطان را دعوت می‌کنیم
وی ادامه داد: «شیطان» یکی دیگر از عوامل آسیب‌زاست و بر ما مسلط نیست بلکه ما او را دعوت می‌کنیم، هنگامی که غم و اندوه داریم و ارتباط ما با خدا قطع می‌شود شیطان ورود پیدا می‌کند. در آیه ۲۶۸ سوره مبارکه بقره آمده است «الشَّیطانُ یعِدُکمُ الفَقرَ وَیأمُرُکم بِالفَحشاءِ ۖ وَاللَّهُ یعِدُکم مَغفِرَةً مِنهُ وَفَضلًا ۗ وَاللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ؛ شیطان، شما را به هنگام انفاق، وعده فقر و تهیدستی می‌دهد؛ و به فحشا و زشتی‌ها امر می‌کند؛ ولی خداوند وعده «آمرزش» و «فزونی» به شما می‌دهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع، و به هر چیز داناست. به همین دلیل، به وعده‌های خود، وفا می‌کند.»
جان‌بزرگی تصریح کرد: پیام بدبختی پیام‌های شیطانی و «نار» هستند و از جنس نور نیستند. امام سجاد(ع) می‌گویند عواملی که «غم» و «کرب» می‌دهد کارهای بدی است که خودمان آن‌ها را انجام می‌دهیم و در قرآن اشاره شده است وقتی خوبی یا بدی کنید به خودتان بازمی‌گردد پس هر کاری که می‌کنیم بازخوردش به ما برمی‌گردد و «همّ» و «غم» ایجاد می‌کند.
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان یادآور شد: در دعای امام سجاد(ع) آمده است خدایا من را از هر چه گناه است پاک کن و من را از نارت به‌وسیله عفوت نجات بده تا گرفتار آتش نشوم، من را به وسیله رحمتت وارد بهشت و از فضلت به من همسری عطا کن، من را به کسانی که صالح هستند ملحق کن و من را جایی ببر که محمد و آلش آنجا هستند.
انتهای پیام
