جراحی معنوی با دعای ابوحمزه ثمالی

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 6 اردیبهشت به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: دعای ابوحمزه آن‌قدر دارای فرازهای بلندی است که گاهی اوقات درک آن برای انسان سخت است؛ امام سجاد (ع) این دعا را به ما هدیه کرده تا مسیر حرکت به سمت خدا و در نهایت مسیر حرکت به سمت رستگاری را یاد بگیریم و در این دعا قدم به قدم ما را هدایت و برای آن زمینه‌سازی می‌کنند. امام سجاد(ع) در این دعا عفونت‌های روانی را بیان و مسیر درمان آن را می‌آموزند.

وی ادامه داد: اینکه ما از این معارف غافل هستیم جای توجیه ندارد، در این دعا سخنان راسخ و درمان‌کننده‌ای نهفته است که شاید نتوانیم بطن اصلی آن را درک کنیم به همین بهانه دور هم جمع شدیم تا این دعا ما را به سمت زندگی مطلوب هدایت کند، زندگی که مبدأ آن خدا باشد و بتوانیم سرنوشت خود را در شب قدر رقم بزنیم.

بیشتر بخوانید: 

• «دعا» سیستم روانی انسان را متعادل می‌کند
• خودآگاهی؛ اولین دانش انسان / دارایی‌های درونی چیست
• انعکاس قرآن در دعای ابوحمزه ثمالی

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به فراز 35 دعای ابوحمزه ثمالی اشاره کرد: «اِلـهی ارْحَمْنی اِذَاانْقَطَعَتْ حُجَّتی وَکلَّ عَنْ جَوابِک لِسانی وَطاشَ عِنْدَ سُؤالِک إِيَّايَ لُبّی فَیا عَظیمَ رَجآئی لا تُخَیبْنی اِذَا اشْتَدَّتْ فاقَتی وَ لا تَرُدَّنی لِجَهْلی وَ لا تَمْنَعْنی لِقِلَّةِ صَبْری اَعْطِنی لِفَقْری وَ ارْحَمْنی لِضَعْفی سَیدی عَلَیک مُعْتَمَدی وَ مُعَوَّلی وَ رَجآئی وَتَوَکلی وَ بِرَحْمَتِک تَعَلُّقی وَ بِفِنائِک اَحُطُّ رَحْلی وَ بِجوُدِک اَقْصِدُ طَلِبَتی وَ بِکرَمِک اَی رَبِّ اَسْتَفْتِحُ دُعآئی وَلَدَیک اَرْجوُ فاقَتی وَ بِغِناک اَجْبُرُ عَیلَتی وَ تَحْتَ ظِلِّ عَفْوِک قِیامی وَ اِلی جوُدِک وَ کرَمِک اَرْفَعُ بَصَری وَاِلی مَعْروُفِک اُدیمُ نَظَری؛ خدایا به من رحم کن در آن هنگامی که حجت و دلیلم قطع شود و زبانم از پاسخ تو لال گردد و هوش در هنگام بازپرسی‌ات از سرم بپرد. پس ای بزرگ امیدم مرا نومید مکن در آن هنگام که سخت نیازمندم و به خاطر نادانی‌ام مرا از درگاهت مران و برای کم طاقتی‌ام مهرت را از من بازمدار به خاطر نیازی که دارم به من بده و برای ناتوانی‌ام به من رحم کن ای آقای من. بر تو است اعتماد و تکیه و امید و توکل من و مهر تو است دستاویزم و به آستان تو بار (حاجت) اندازم و به جود تو خواهشم را جویم و به کرم توای پروردگار من دعایم را آغاز کنم و از پیش تو امید رفع نیاز و احتیاج خود را دارم به توانگری تو جبران نداریم کنم و زیر سایه عفو تو به‌ پا ایستم و به جود و کرم تو دیده بگشایم و به نیکی تو چشم دوزم پس مرا به آتش مسوزان».

وی ادامه داد: جلسه گذشته درباره این صحبت کردیم که امام سجاد(ع) به نکاتی اشاره کردند که معنای امامت را متوجه شدیم، گویا این امام بزرگوار همه خلق را با دعا به محضر الهی می‌آورند و بیان می‌کنند که همه جیره‌خوار، عیال و در ید قدرت تو هستند و همه چیز در برابر تو خاضع است و تو منزه و پاکی و ما درخواست این را داریم که به ما رحم کنی.

جان‌بزرگی تصریح کرد: امام سجاد(ع) از مکانیسم‌های اساسی به «دلیل‌آوری»، «پاسخگویی» و «استفاده از عقل» اشاره کردند که همه این‌ها در صحنه الهی و در برابر خداوند کاربردی ندارد، ما نمی‌توانیم در برابر مولای خود از آنان استفاده کنیم برای همین امام(ع) به ما می‌آموزند که از خدا طلب رحم کنیم.

وی ابراز کرد: «دلیل» ما در مقابل پروردگار کاربردی ندارد، زبان ما قاصر می‌شود و عقلی که روی آن حساب می‌کردیم به‌ خاطر عدم درک عظمت الهی ناهوشیار شده و از دسترس خارج می‌شود. وقتی سه مکانیسم «دلیل‌آوری»، «پاسخگویی» و «استفاده از عقل» از کار می‌افتد متوجه نادارایی‌های خود مانند فقر، جهل و بی‌صبری می‌شویم اگر هر یک از این نادارایی‌ها بروز کند و ما در آن موقعیت قرار بگیریم تبعات خاص خود را به همراه دارد و باعث محکومیت ما می‌شود.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: جهل «طرد» و ناشکیبایی «محرومیت از رحمت خداوند» را در پی دارد گاهی با بی‌صبری سرنوشت خود را تغییر می‌دهیم در این قسمت از دعا امام می‌گویند که چگونه در محضر الهی حرف بزنیم وقتی با نادارایی‌ها در صحنه الهی حاضر می‌شویم فقط خداوند می‌تواند جبران کند. فقر، جهل و ناشکیبایی زمانی که در خدمت نیروهای ضد انسانی قرار می‌گیرند ما را بیچاره می‌کنند کما اینکه ما در دعا از خداوند طلب رحمت می‌کنیم و به امید او متوسل می‌شویم.

جان‌بزرگی اظهار کرد: خداوند در آیه 286 سوره بقره فرموده است: «لشَّیطَانُ یعِدُکمُ الْفَقْرَ وَیأْمُرُکمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ یعِدُکمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛ شیطان شما را وعده فقر و بی‌چیزی دهد و به کارهای زشت و بخل وادار کند، و خدا به شما وعده آمرزش و احسان دهد، و خدا را رحمت بی‌منتهاست و (به همه امور جهان) داناست».

ترس از بدبختی و دوری از معنویات

وی ادامه داد: هرکس ما را از بیچارگی و بدبختی بترساند ما را از فضای معنوی و رشد دور خواهد کرد در حالی که وقتی با خدا هستیم نقاط ضعف بر ما غلبه پیدا نخواهد کرد. پیامی که از دعای امام سجاد(ع) می‌گیریم این است که این موارد نقاط ضعف اصلی ما هستند و ما را در زندگی دچار مشکلات جدی کرده و خسارت‌های زیادی بر ما وارد می‌کند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه متذکر شد: گاهی امام سجاد(ع) ویژگی‌های متضاد را مطرح می‌کنند؛ در روزهای گذشته در رابطه با استکبار و دعا سخن گفتیم وقتی دچار کبر می‌شویم زبان دعا بسته و قلب از انعطاف خارج می‌شود.

وی بیان کرد: تا این قسمت از دعا امام سجاد(ع) مقدمه‌چینی لازم را دارند، گویا قرار است وارد اتاق جراحی معنوی شویم و امام آمادگی لازم را در ذهن ما ایجاد می‌کنند که در آن خداشناسی، انسان‌شناسی، هستی‌شناسی، معناشناسی، حقیقت‌شناسی و آسیب‌شناسی را برای ما روشن کرده و ما را وارد فاز جدیدی به نام موقعیت‌شناسی می‌کنند که در این موقعیت از خداوند چه چیز بخواهیم.

جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: وقتی می‌خواهیم به ملاقات شخصی برویم مقدمات لازم را فراهم می‌کنیم؛ در فراز بعد می‌بینیم می‌خواهیم با خدا ملاقات و از او درخواست داشته باشیم بنابراین تا اینجا امام سجاد(ع) شناخت لازم را به ما دادند که چه هستیم، کجا می‌رویم و با چه کسی ملاقات خواهیم کرد، خداوند چه ویژگی‌هایی دارد و با چه حالی به سمت خداوند می‌رویم؛ گویا در این قسمت از دعا زبان ما باز می‌شود.

وی بیان کرد: وقتی به معانی دعا در این فراز توجه کنیم متوجه خواهیم شد که امام سجاد(ع) مقدمه‌چینی می‌کنند و می‌گویند ای پروردگار من تازه می‌خواهم دعایم را آغاز کنم؛ بنابراین باید ببینیم چقدر برای شروع آمادگی داریم، قرار است چه گفت‌وگویی اتفاق بیفتد، چه درخواستی از خداوند داریم و چه آورده‌ایم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اشاره کرد: قسم‌های امام سجاد(ع) و موقعیت‌شناسی ایشان برای این است که قلب ما را از آلودگی‌ها خلاص کنند؛ تا این قسمت از دعا باید مشغله‌های ذهنی از بین رفته باشد. آنجا که امام به ما می‌آموزند خدایا رفاقت ایجاد شده باید تنظیم شود، گویا امام تا این قسمت از دعا، نیروهای درونی ما را تنظیم کرده است.

بخشش و رهایی از محبت دنیا

وی گفت: در این فراز امام سجاد(ع) تأکید دارند که ما باید از محبت دنیا رهایی پیدا کنیم؛ شب‌های قبل نیز درباره بخشش صحبت کردیم چراکه وقتی دل ما گرفتار اعمالی باشد که دیگران در حق ما مرتکب شدند نمی‌توانیم رهایی پیدا کنیم، تا این فراز باید از آن‌ها رهایی یافته و موضوع عشق و مسیر خود را مشخص کنیم.

جان‌بزرگی تصریح کرد: محصولات ذهنی و عمل، محصولاتی هستند که باید از آن‌ها مراقبت و ذهن خود را از عفونت‌های فکری درمان کنیم، در این بین باید بدانیم چه کسی را می‌پرستیم، آرزوهایمان چیست و چقدر انعطاف داریم؛ اگر مراقب رفتارمان نباشیم ممکن است فساد کرده و از مسیر اصلی خارج شویم.

وی ادامه داد: امام سجاد(ع) در این قسمت از دعا واقعیت را توصیف کرده و می‌فرمایند امید من تو هستی و من تنها به تو امید دارم، می‌خواهم بیچارگی خود را با تو در میان بگذارم، می‌خواهم من را محروم نکنی، من نادان هستم خدایا من را طرد نکن، با کم‌صبری که من دارم اگر هر جای دیگر بروم با نامهربانی با من برخورد خواهند کرد، به‌دلیل حال بد ناشی از بی‌صبری با رحمت خود با من برخورد کن، من با دست خالی آمدم و فقیر هستم و از عطا کننده‌ای مثل تو می‌خواهم و تو می‌توانی به من عطا کنی، من گمان می‌کردم توانمندی بسیاری دارم وقتی پیش رفتم دیدم بسیار ناتوانم، اگر دیگران بفهمند ناتوانم به من رحم نمی‌کنند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: امام در ادامه می‌فرمایند که تنها کسی که امیدوارم به من رحم کند تو هستی و من به ناتوانی خودم اعتراف می‌کنم آیا به من رحم می‌کنی؟ به چه کسی تکیه کنیم غیر از تو؟ دستم را به سمت چه کسی دراز کنم غیر از تو، به که امید بندم؟ غیر از تو، تنها به رحمت تو امید دارم و به آستان تو پناه آوردم، تکیه‌گاه و امیدم تویی و می‌خواهم خواسته‌ام را با تو در میان بگذارم چون بخشنده‌ای و کرامت داری و بخشندگی تو حد ندارد.

وی ادامه داد: امام سجاد(ع) می‌فرمایند که می‌خواهم دعایم را شروع کنم و فقر و تنگدستی را به امید تو گره بزنم، می‌خواهم ناداری و ناتوانی خود را به توانگری تو گره بزنم چون توانگری تو می‌تواند آن را جبران کند، با وضعیتی که در محضر تو حاضر شدم آمده‌ام در پرتو عفو تو بایستم، نگاهم به کرم و احسان تو دوخته شده است.

جان‌بزرگی تشریح کرد: شرایطی که امام سجاد(ع) توصیف می‌کنند موقعیتی است که در باب رحمت، احسان و کرم الهی ایستاده‌ایم؛ اگر به ناتوانی، جهل، تعجیل، گناهان، کینه و نفرت به اینجا آمدیم بسیاری از هوشیاری‌ها را به دست خواهیم آورد. موقعیت‌شناسی به این معناست که چه کالایی برای معامله با خدا داریم، چه توان و امکاناتی داریم، آن جایی که می‌رویم چه چیزی خریدار دارد و چه کسی هستیم، آنجا کبر و غرور و مجادله کردن خریدار ندارد، آنجا باید خالصانه بگوییم که چه هستیم، کجا آمدیم و چه همراه داریم؛ اگر در این موقعیت باشیم می‌توانیم دعا کنیم.

وی متذکر شد: اغلب در مراجعه کنندگان می‌بینیم که نمی‌دانند کجا می‌روند! اگر مسیر را اشتباه برویم به راحتی خود را در آتش می‌افکنیم اگر انسان هوشیار می‌شد که با انتخاب غیر خدا چه بلایی سر خود می‌آورد هرگز غیر خدا را انتخاب نمی‌کرد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان سخنانش بیان کرد: در این قسمت وارد فضای دعا می‌شویم که چه از خدا می‌خواهیم و کجا هستیم، وقتی چشمان خود را باز می‌کنیم می‌بینیم در مسیری که آمدیم گریزی از سوختن نیست، سوختن آتش روشن نیست؛ گاهی بلایی سر انسان می‌آید که سال‌های سال درد و سوزش آن باقی می‌ماند. باید سوزش معنوی را متوجه شویم، انسان وقتی می‌بیند کاری که می‌کند ناهمگون است متوجه می‌شود چه بلایی بر سر خود آورده است.