خداوند توبه‌پذیر است / با قضاوت بذر ناامیدی نکاریم
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: خداوند خود را توبه‌پذیر معرفی کرده یعنی با هر شکستی می‌توانیم بلند شویم، پس با قضاوت بذر ناامیدی می‌کاریم و با این کار فرصت تجربه کردن و درس گرفتن از اشتباهات را از فرد می‌گیریم.
به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته، 19 اردیبهشت به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: از امام سجاد(ع) آموختیم که چگونه از آتش نجات پیدا کنیم و امام نیز درمان «نار» را به ما معرفی کردند که آن محبت و عشق به خداوند و پیامبر و اهل بیت(ع) بود.
وی ادامه داد: دعای امام سجاد(ع) یک برنامه جامع و کامل برای زندگی و یک خط توحیدی است که بیان می‌کند همه چیز به خدا تعلق دارد و همراهی با خداوند مسائل را برای ما آسان می‌کند و اگر غیر از آن باشد بسیاری از حرکات در زندگی بی‌معنا خواهد شد.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به فراز 51 و 52 دعای ابوحمزه ثمالی اشاره کرد: «اَللّـهُمَّ اِنّی اَسْئَلُكَ ایماناً لا اَجَلَ لَهُ دوُنَ لِقائِكَ اَحْینی ما اَحْییتَنی عَلَیهِ وَتَوَفَّنی اِذا تَوَفَّیتَنی عَلَیهِ وَابْعَثْنی اِذا بَعَثْتَنی عَلَیهِ وَاَبْرِءْ قَلْبی مِنَ الرِّیآءِ وَالشَّكِّ وَالسُّمْعَةِ فی دینِكَ حَتّی یكوُنَ عَمَلی خالِصاً لَكَ اَللّـهُمَّ اَعْطِنی بَصیرَةً فی دینِكَ وَفَهْماً فی حُكْمِكَ وَفِقْهاً فی عِلْمِكَ وَكِفْلَینِ مِنْ رَحْمَتِكَ وَوَرَعاً یحْجُزُنی عَنْ مَعاصیكَ وَبَیضْ وَجْهی بِنوُرِكَ وَاجْعَلْ رَغْبَتی فیـما عِنْدَكَ وَتَوَفَّنی فی سَبیلِكَ وَعَلی مِلَّةَ رَسوُلِكَ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ الِهِ؛ خدایا از تو خواهم ایمانی كه انتهایش ملاقات تو باشد و تا زنده‌ام داری به همان ایمان زنده‌ام دار و چون بمیرانیم بر همان ایمان بمیرانم و چون برانگیزیم بر همان ایمان برانگیزم و پاك كن دلم را از ریا و شك و خودنمایی در دینت تا در نتیجه عملم خالص برای تو باشد. خدایا به من عنایت كن بصیرتی در دینت و فهمی (در شناختن) حكمت و درك خاصی در فهم علمت و دو سهم از رحمتت و پرهیزكاری آن‌چنانی كه مرا از گناهانت بازدارد و رویم را به نور خود سفید گردان و شوقم را بدانچه پیش تو است قرار ده و در راه خود و بر كیش پیامبرت صلی الله علیه وآله بمیرانم».
بیشتر بخوانید:
- مؤلفه‌های عشق از دیدگاه امام سجاد(ع)
- اندیشه و بازتاب عمل زندگی انسان را می‌سازد
- «همّ» و «غم» را برای خود به بن‌بست تبدیل نکنیم
وی افزود: در دعای ابوحمزه ثمالی یک پیام ضمنی وجود دارد و امام سجاد(ع) از یک اصل روانشناختی پرده‌برداری می‌کنند و آن این است که انسان موجود باز و اثرپذیر است و به‌واسطه اثرپذیری، تغییرپذیر است به همین خاطر در فرازها ما را به اوج می‌برند و گاهی به پایین می‌آورند؛ گویا امام سجاد(ع) در این دعا به ما حرکات سینوسی رو به بالا را می‌آموزند؛ افرادی که روانشناسی مطالعه کردند می‌دانند که یکی از اصول تحول اصل نوسان‌های خودنظم رو است یعنی انسان نوسان دارد اما در هر افت و خیز می‌تواند سطح خود را بالاتر و یا پایین‌تر ببرد.
جان‌بزرگی تصریح کرد: مبنای خودنظم‌جویی فعال بودن عقل خداجوی انسان است و اگر نباشد به سمت تغییرات منفی خواهیم رفت پس بنابراین انسان دائماً در حال تغییر است و این تغییر می‌تواند جهت مثبت و منفی داشته باشد و با توجه به حال خود باید این اصل را بپذیریم. برای مثال وقتی که مسجد می‌رویم و نماز می‌خوانیم تا چند ساعت حال خوب داریم و بعد ممکن است به موقعیت‌های قبلی و یا حتی بدتر بازگردیم. انسان به لحاظ معنوی و اخلاقی افت و خیز دارد و این یکی از فرآیندهای آزاردهنده است به خصوص وقتی که تغییرات در جهت منفی حرکت کند حتی گاهی اوقات در تغییرات مثبت نیز احساس خستگی و درماندگی می‌کنیم. اما تغییرات منفی اوضاع را بدتر می‌کند یعنی به عبارت دیگر هیچ تضمینی وجود ندارد که اگر شرایط و موقعیتی را به دست آوریم در آن موقعیت ثابت بمانیم، برای مثال فرد خود را به ثبات اقتصادی می‌رساند آیا تضمینی وجود دارد که در این وضعیت بماند؟! ممکن است عوامل متعددی دست به دست هم دهند و این فرد موقعیت مثبت را از دست داده و به سمت موقعیت منفی حرکت کند.
وی ادامه داد: بنابراین تغییر انسان لحظه به لحظه اتفاق می‌افتد و این سؤال مطرح می‌شود که عامل این تغییر چیست؟ آنچه زندگی ما را سخت می‌کند این است که انسان در آرزوی بهشت است چون در آنجا ثبات وجود دارد و تغییرات قابل پیش‌بینی است اما در این دنیا نمی‌دانیم فردا چه وضعیتی وجود دارد.
«انتخاب» تغییرپذیری را به ما تحمیل می‌کند
جان‌بزرگی مطرح کرد: «انتخاب» تغییرپذیری را به ما تحمیل می‌کند؛ هر لحظه در معرض انتخاب قرار داریم و آنچه ما را دچار خستگی می‌کند انتخاب است به همین خاطر دل ما می‌خواهد که ثبات داشته باشیم و آن ثبات موجب حال مثبت در ما می‌شود.
وی بیان کرد: باید شرایط را بپذیریم اگر نپذیریم خطاست، «قضاوت» ممکن است خطاپذیری ما را در ارتباط با دیگران بالا ببرد، بعضی از مکاتب روانشناسی می‌گویند انسان‌ها قابل سنجش نیستند چون تغییر می‌کنند؛ این یک اصل است که انسان موجودی تغییرپذیر است و نشان می‌دهد که قضاوت در هر زمانی منفی است چه زمانی که انسان در جهت تغییر مثبت و چه در زمانی که در جهت تغییر منفی هستند.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: حتی گفته می‌شود که قضاوت در تغییر مثبت درست نیست چون قضاوتی که ما می‌کنیم مربوط به اطلاعاتی است که از قبل داریم و شاید فرد به اعمال ناشایست روی آورده باشد، در مقابل آن اگر انسان کار ناشایست انجام داده باشد شاید در فاصله‌ای که او را ندیدیم تغییر و توبه کرده باشد بنابراین قضاوت ما ظالمانه خواهد بود.
وی اظهار کرد: در روایات قضاوت کردن دیگران منفی تلقی شده است، در زمان خلافت خلفا حضرت علی(ع) را برای قضاوت دعوت می‌کردند چون نمی‌توانستند قضاوت کنند. خلیفه دوم هم گفته بود اگر علی نبود هلاک می‌شدم چون قضاوت دشوار بود. تنها کسی که فرایند تغییرات ما را دیده باشد می‌تواند قضاوت کند. اگر تصمیم اساسی برای زندگی خود بگیریم عالی است و از جمله این تصمیمات می‌توانیم به عدم قضاوت دیگران اشاره کنیم، انسان دائماً در حال تغییر است و گفته می‌شود تعریف کردن مثبت از دیگران مکروه است چون ممکن است از سمت مثبت به سمت منفی تغییر کرده باشد.
جان‌بزرگی متذکر شد: در قرآن کریم در آیه ۸۳ سوره غافر آمده است: «فَلَمَّا جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَرِحُوا بِمَا عِنْدَهُمْ مِنَ الْعِلْمِ وَحَاقَ بِهِمْ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ؛ پس آن‌گاه که رسولانشان با معجزات و ادلّه روشن به سوی آن‌ها آمدند آن مردم (نادان) به دانش و عقاید باطل خود شاد و مغرور شدند و وعده عذابی که مسخره می‌کردند همه را فرا گرفت». در این آیه خداوند بر عدم تمسخر و استهزای دیگران تأکید دارد.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اشاره کرد: اصول روانشناسی تأکید دارد که قضاوت نداشته باشیم و با عدم رعایت این اصل، ظلم بزرگی را مرتکب خواهیم شد که جبران آن امکان‌پذیر نیست و مشکلات زیادی را به همراه خواهد داشت و مصداق بارز ظلم کردن است. گاهی نیز بر اساس ظاهر افراد قضاوت می‌کنیم چون از باطن آن‌ها خبر نداریم.
وی افزود: خداوند خود را توبه‌پذیر معرفی کرده یعنی با هر شکستی می‌توانیم بلند شویم، پس با قضاوت بذر ناامیدی می‌کاریم و با این کار فرصت تجربه کردن و درس گرفتن از اشتباهات را از فرد می‌گیریم، گاهی قضاوت‌ها بر اساس چیزی است که در گذشته اتفاق افتاده در حالیکه زندگی و شرایط افراد متغیر است.
جان‌بزرگی تأکید کرد: اگر تصمیم بگیریم دیگران و اعضای خانواده خود را قضاوت نکنیم می‌توانیم دیگران را ببخشیم و این منطق بخشش است به دلیل اینکه انسان‌ها تغییر می‌کنند و نمی‌توانیم درباره افراد قضاوت کنیم.
وی ادامه داد: در آیه ۱۱ سوره حجرات آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ ای اهل ایمان، مؤمنان هرگز نباید قومی قوم دیگر را مسخره و استهزا کنند، شاید آن قوم که مسخره می‌کنند از خود آنان بهتر باشند. و نیز بین زنان با ایمان قومی دیگری را سخریّه نکنند که بسا آن قوم از خود آن زنان بهتر باشند، و هرگز عیب‌جویی (از همدینان) خود مکنید و به نام و لقب‌های زشت یکدیگر را مخوانید که پس از ایمان به خدا نام فسق (بر مؤمن نهادن) بسیار زشت است و هر که توبه نکند چنین کسان بسیار ظالم و ستمکارند». این آیه نکته روانشناسی زیبایی دارد و آن این است که تأکید می‌کند نباید به یکدیگر لقب بدهید و یا با القاب بد همدیگر را صدا کنید مخصوصاً اگر فرد ایمان آورده باشد و در اینجا به تغییر از ایمان به کفر و کفر به ایمان اشاره دارد.
تجویز توبه برای قضاوت‌کنندگان
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: خداوند برای کسی که قضاوت می‌کند توبه را تجویز کرده است در غیر این صورت ظالم خواهد بود. در ماه رمضان تلاش داریم به سلامت معنوی برسیم و پس از آن باید مراقبت داشته باشیم تا به بیماری‌های معنوی مبتلا نشویم و از آنان پیشگیری کنیم. یکی از دلایلی که باعث می‌شود انسان به قضاوت خود ادامه دهد این است که به دلایل خود وابسته می‌شود، در روانشناسی تأکید شده است افرادی که به مشاوره مراجعه می‌کنند به دلایل خود وابسته هستند و مشاور باید ببیند استدلال آنان درست است یا خیر.
وی خاطرنشان کرد: امام سجاد(ع) در فرازهای قبلی اشاره کردند که فکر، عمل ما و اثر عمل مهم‌ترین عوامل سلامتی و آسیب انسان‌ها هستند بنابراین پای علم و عمل به میان می‌آید. انسان به گرایش ثبات دارد و بی‌ثباتی از عوامل اضطراب است، در حقیقت عامل ثبات و بی‌ثباتی به نظام باورها و بازتاب عمل ما بازمی‌گردد.
جان‌بزرگی بیان کرد: امام سجاد(ع) در این فراز تأکید دارند تنها راه نجات انسان و تجربه ثبات این است که علم و دانش خود را به ایمان تبدیل کنیم اگر این اتفاق افتد از شک و نفاق نجات پیدا خواهیم کرد وقتی بفهمیم که خدا هست به او توجه می‌کنیم پس چرا باید به درست یا غلط بودن یک حکم شک کنیم؟! قرآن کریم تعصبی ندارد و می‌گوید روی زمین را بگردید اگر چیزی بهتر پیدا کردید از آن تبعیت کنید اگر پیدا نکردید شک را کنار بگذارید.
وی یادآور شد: در ماه رمضان شیطان در غل و زنجیر است بنابراین باید از دانش خود استفاده کنیم و فقط مخلصین هستند که خدا را درست توصیف می‌کنند چون ناخالصی نداشته و در مسیر ایمان قرار دارند. ایمان به ما ثبات و وحدت روانی می‌دهد امام سجاد(ع) در دعا از الان تا دیدار با خداوند، «ایمان» می‌خواهند و می‌گویند محبت خود را در دل من بیندازد، خدایا به ما کمک کن و در تمام لحظات از تو ایمان می‌خواهیم.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تشریح کرد: امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی تئوری کامل روانشناسی و معنویت را ارائه می‌دهند و به زیبایی سه آفت ریا، شک و شهرت در دین را مطرح می‌کنند. وقتی دل ما با کس دیگری باشد و زبان ما حرف با خدا را بزند درگیر «ریا» می‌شویم و در دنیا در ظاهر کلام خدا را می‌گوییم و در باطن اینگونه نیست. کسانی که پشت سر هم سوال می‌پرسند نیز دچار شک و تردید هستند. به شهرت در دین توجه داشته باشیم و از دین خدا برای خود دکّان درست نکنیم.
جان‌بزرگی در پایان به معانی فرازهای 51 و 52 اشاره کرد و توضیح داد: امام به تغییر مثبت اشاره دارند و از خدا بصیرت در دین می خواهند و در این فراز به زیبایی بیان می‌کنند که به من ایمانی بده که پایانش جز دیدار تو نباشد، به من ایمانی بده و در آن پایدارم کن، تا وقتی که زنده هستم ایمان را از من نگیر، خدایا می‌شناسم و می‌دانم آفت ایمان چیست پس قلب من را از ریا و دورویی دورکن و شک را از من بگیر چون می‌خواهم عملم برای تو خالص باشد و نمی‌خواهم دیگران از من تعریف کنند. اگر من را درمان کردی و آفات را از من گرفتی خواسته‌های دیگری دارم، می‌خواهم که به من چیزهایی را عطا کنی که یکی از آن‌ها بصیرت در دین است و نسبت به دین هوشیار باشم، خدایا کمک کن فرمان تو را بفهمم و بتوانم از دانش اعطایی تو استفاده کنم، به من خود مراقبت‌گری و تقوا بده تا از تو نافرمانی نکنم، آیا می‌شود صورت من را با فروغ نور خود سفید کنی و صورت من انعکاس نور تو باشد؟ اگر قرار است از این دنیا بروم مرگ مرا در راه خودت و آیین پیامبر قرار بده. امام سجاد(ع) در این فراز، زندگی با ایمان تا مرگ با ایمان را از خداوند می‌خواهند.
انتهای پیام
