«امید» همه پل‌های بازگشت به سمت خدا را ترمیم می‌کند

به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته 31 فروردین به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: انسان با گناه به خود آسیب می‌زند و در دعای ابوحمزه ثمالی، امام سجاد (ع) دلایل آن را به ما آموختند؛ امام سجاد (ع) در این دعا ما را هوشیار کرده و با صحنه‌هایی مواجه می‌کنند که ممکن است در آن صحنه خودتخریب‌گری داشتیم و اتفاقاتی که افتاده، باعث شده است وضعیت روحی و روانی ما عفونی شود و ویروس‌هایی وارد ذهن خود کنیم که ما را دچار مشکلات روانشناختی کنند.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد «حیا» یکی از سازوکارهای زنده کردن ما و دیگران است چه زمانی که در خلوت از معبود حیا می‌کنیم و چه زمانی که در حضور دیگران حیا کرده و اقدام غیرخداپسندانه انجام نمی‌دهیم و خداوند را ناظر بر اعمال خود می‌دانیم و می‌دانیم که او همراه ماست، نه تنها او نظارت می‌کند بلکه گماشته‌هایی دارد که مراقب اعمال ما هستند. خداوند درون ما سیستمی را ایجاد کرده و فطرتی قرار داده است که وجدان را تشکیل می‌دهد و وقتی کاری را می‌کنیم که زندگی سوز است وجدانمان اذیت می‌شود؛ در واقع تمامی این نیروها برای این هستند که ما را به مسیر درست بازگردانند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: امام سجاد (ع) بعد از این مباحث باب امید را به زیبایی مطرح و بیان می‌کنند که چطور «امید» می‌تواند زندگی انسان را متحول کند. «امید» ما را به بازگشت از مسیری دعوت می‌کند که فکر می‌کنیم کار از کار گذشته است درحالی‌که این شب‌ها و روزها برای این است که به سمت خداوند بازگردیم و مطمئن باشیم که او توبه‌پذیر است.

وی اشاره کرد: باب امید، رحمت و توبه در این فراز نمایان است و این‌طور باید بگوییم که تمام سرمایه‌گذاری‌های مادی و معنوی ما بر امید استوار است یعنی وقتی‌که ما حرکتی را انجام می‌دهیم و آن حرکت ما را تا حدی به هدف نزدیک می‌کند امید ما افزایش پیدا می‌کند.

بیشتر بخوانید:

• «حیا» به انسان «حیات» می‌بخشد
• حیای هوشمندانه و حیای احمقانه از دید پیامبر اسلام (ص)

ناامیدی سازمان روانشناختی انسان را درهم می‌ریزد

جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: در دنیا به خاطر نیاز خود حرکت و سرمایه‌گذاری می‌کنیم، در ابتدای زندگی روانشناسان تحولی، «امید» را پایه‌ می‌دانند که اگر امید از بین برود سازمان روانشناختی انسان درهم می‌ریزد.

وی بیان کرد: معنای امید این است که وقتی‌ تیری را به سمت هدف پرتاب می‌کنیم با احتمال قابل‌قبولی به هدف می‌خورد به عبارت دیگر اگر کسی ناامید باشد تیری را به سمت هدف شلیک نمی‌کند برای اینکه مطمئن است به هدف نمی‌خورد؛ اما اگر کسی اطمینان داشته باشد از چند تلاش یکی به هدف خواهد خورد.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تشریح کرد: دلیل اینکه گفته می‌شود امید در سال اول زندگی شکل می‌گیرد برای این است که در سال اول چند اتفاق باید در زندگی ما بیفتد؛ نخست اینکه ما تنها یک مادر داشته باشیم و این مادر بداند که نوزاد چه نیازهایی دارد. روانشناسان می‌گویند اگر نیاز به مقدار متناسب تأمین شود امید شروع به ریشه زدن می‌کند و این امکان وجود دارد که فرد زندگی خود را با دنیای موجود اداره کند. دلیل وجود یک مادر نیز برای این است که تحقیقات نشان می‌دهد کسانی که مادران متعدد و چند مراقب دارند با مشکلاتی مواجه هستند و در حقیقت ایدئولوژی فرد به یگانگی متصل نمی‌شود در حالی که توحیدخواهی فطری است، به همین دلیل امام سجاد (ع) در سراسر دعای ابوحمزه توحید را می‌آموزند.

وی گفت: اگر علم افزایش پیدا کند خشوع نیز بیشتر می‌شود و انسان می‌داند این دانشی که دارد از آن خود نیست؛ ما می‌دانیم که چگونه خداوند متعال انسان را مدیریت و تحت ربوبیت خود قرار می‌دهد.

جان‌بزرگی افزود: تا به حال شده که امیدتان از کسی ناامید شود؟ وقتی امام سجاد (ع) در این فراز از دعای ابوحمزه می‌گویند ما مثل کسانی نیستیم که با ذهنشان گفتند ایمان آوردند تا جانشان را نجات دهند. همان‌طور که می‌دانید در صدر اسلام بزرگان مکه برای اینکه جان خود را نجات دهند به صورت زبانی به اسلام ایمان آوردند جانشان را نجات دادند درحالی‌که قلباً ایمان نیاورده بودند.

وی تأکید کرد: رابطه ما با خداوند متعال غیرقابل جایگزین است و ما روی این قصه تلاش می‌کنیم بفهمیم خداپنداره‌های ذهن ما واقعیت ندارد. رابطه‌ها ماهیت تک باندی دارند و یک پدر هیچ‌گاه نمی‌تواند یک پدر و یک دوست باشد. اساس رابطه همسری نیز مبتنی بر صبر و نقش است و زوجین نمی‌توانند ‌مانند دوست باشند چون میثاقی غلیظ دارند.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مطرح کرد: بسیار دیده شده است که فرد به‌صورت واقعی و یا خیالی متوجه می‌شود که طرف مقابل از خط قرمزهای او عبور کرده است به همین جهت به رابطه خود با او خاتمه می‌دهد. کمی تأمل کنیم و ببینیم چقدر ما خط قرمزهای خداوند را رد کردیم اما خداوند هرگز چنین رفتاری را با ما ندارد و باب ناامیدی را می‌بندد و ما را می‌پذیرد. خدا همه دنیا را برای انسان و انسان را برای خودش خلق کرد، خدا عاشق انسان است، برای همین خدا می‌گوید از من جدا نشوید من شما را دوست دارم حتی اگر خط قرمزها را رد کنید و بازگردید.

وی با تأکید بر اینکه بازگشت به معنای عمل است نه حرف اظهار کرد: مقدمات ذهنی نوعی عمل است. امام سجاد (ع) در دعای ابوحمزه بسیار زیبا زبان را می‌گشاید تا با خداوند متعال حرف بزنیم و گناهان را در صحنه بین خود و خدای خود بریزیم.

اگر حیا کنیم احیا خواهیم شد

جان‌بزرگی با بیان اینکه اگر حیا کنیم احیا خواهیم شد، گفت: خداوند با بندگان خود بسیار مهربان است، با گناه ما خدا حیا می‌کند و این یک تربیت است تا اگر ما در مقام ربوبیت با فرزند خود قرار گرفتیم حیا کنیم. اگر ما حیا کنیم آنان احیا خواهند شد، باید بدانیم که خداوند از روی استیصال حیا نمی‌کند.

وی بیان کرد: فراز 30 دعای ابوحمزه ثمالی چنین است «فَاِنَّ قَوْماً آمَنوُا بِاَلْسِنَتِهِمْ لِیحْقِنوُا بِهِ دِمآئَهُمْ فَاَدْرَکوُا ما اَمَّلوُا وَاِنّا آمَنّا بِک بِاَلْسِنَتِنا وَقُلوُبِنا لِتَعْفُوَ عَنّا فَاَدْرِکنا ما اَمَّلْنا وَثَبِّتْ رَجائَک فی صُدوُرِنا وَلا تُزِغْ قُلوُبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَیتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْک رَحْمَةً اِنَّک اَنْتَ الْوَهّابُ فَوَعِزَّتِک لَوِ انْتَهَرْتَنی ما بَرِحْتُ مِنْ بابِک وَلا کفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِک لِما اُلْهِمَ قَلْبی مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِکرَمِک وَسَعَه رَحْمَتِک اِلی مَنْ یذْهَبُ الْعَبْدُ اِلاّ اِلی مَوْلاهُ وَاِلی مَنْ یلْتَجِئُ الْمَخْلوُقُ اِلاّ اِلی خالِقِهِ؛ زیرا مردمی بودند که به زبان ایمان آوردند تا بدان وسیله خون خود را حفظ کنند و بدین مقصود هم رسیدند ولی ما به دل و زبان به تو ایمان آوردیم تا از ما بگذری. پس ما را هم به مقصودمان برسان و امیدت را در دل‌های ما ثابت و محکم فرما و منحرف مساز دل‌های ما را، پس از آنکه هدایت‌مان کردی و ببخش به ما از نزد خود رحمتی که به‌راستی تویی بسیار بخشنده. به عزتت سوگند اگر برانیم من هرگز از در خانه‌ات برنخیزم و دست از تملق و چاپلوسی‌ات برندارم چون شناسایی کرمت و رحمت وسیعت به دلم الهام شده، بنده به نزد چه کسی رود جز به درگاه مولایش و مخلوق به که پناهنده شود جز به خالقش؟» در این فراز امام سجاد (ع) از نکاتی پرده‌برداری می‌کنند که زیباست.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عنوان کرد: امام سجاد (ع) می‌گویند که خدایا من را در انس ایمانی که با تو دارم تنها نگذار که تعبیر قشنگی دارند و می‌گویند نمی‌خواهم پاداش من پاداش کسی باشد که غیر از تو را عبادت کرده چون این‌ها مردمی بودند که به زبان ایمان آوردند تا جانشان را نجات دهند و دیدی که آن‌ها به آرزویشان رسیدند. فرق ما این است که ما با زبان ایمان آوردیم و قلب ما جای توست اما نه برای نجات دادن جانمان، می‌خواهیم که شما ما را عفو کنید.

رجا به لقای خدا از شاخصه‌های اهل ایمان

وی خاطرنشان کرد: کسانی که قلباً ایمان ندارند به جانشان فکر می‌کنند اما کسی که با قلبش ایمان آورده به جانش فکر نمی‌کند. وقتی بحث امید را در قرآن پیگیری می‌کنیم یکی از شاخصه‌های اهل ایمان رجا داشتن به لقا خداوند است. امام سجاد (ع) در این فراز از دعا می‌خواهند بگویند می‌خواهم وقتی تو را دیدم خوشحال باشم. اینجا هوش معنوی را می‌بینیم که چگونه باید با خداوند متعال سخن بگوییم.

جان‌بزرگی با بیان این پرسش که چرا در قرآن گفته شده است وقتی استغفار می‌کنید باب رحمت باز می‌شود؟ پاسخ داد: برای این است که تداوم اتفاق می‌افتد. پیام هوشمندانه این دعا آن است که ببینیم آیا ایمانمان به زبان است؛ اگر الله ما اکبر است چرا ترس به دلمان نفوذ می‌کند بنابراین ایمان باید از سطح زبان عبور کند تا در قلب ما بنشیند. هر چقدر شناخت ما از خداوند افزایش پیدا کند قلب ما گشاده‌تر خواهد شد.

وی با تأکید بر اینکه دعا زبان قلب است، اضافه کرد: از قرآن کمک می‌گیریم تا تشخیص دهیم که چه چیزی درست و یا غلط است اما اگر وقتی سمت خدا برگردیم عقل کارکرد ندارد و این قلب است که کارکرد دارد. قلب، ما را بالا می‌برد و در حقیقت این قلب است که در معرض خطر قرار دارد اما عقل تنها در زمانی که افکار غلط داریم در خطر است. قلب حال ما را تعیین می‌کند اما زمانی که اطلاعات وارد قلب می‌شود ممکن است تصدیق کنیم یا تصدیق نکنیم.

این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه توضیح داد: امام سجاد (ع) در ادامه می‌گویند می‌شود در صدر ما امید تو تثبیت شود چون نیروهای ضد عقل مانند هیجان‌ها، وسوسه‌ها در صدر ردیف شده‌اند اما اگر رجا در قلب تثبیت نشود توان رویارویی با نیروهای ضد عقل را نخواهد داشت. اگر امید در صدر نشست از قلب محافظت خواهد کرد بنابراین از تو می‌خواهیم قلب ما بعد از اینکه هدایت شد از مسیر خارج نشود؛ اینجا امام مسیر امید را باز کرده و به شکل دقیق و روانشناسانه و معنوی مسیر را به ما نشان می‌دهند.

وی عنوان کرد: امام سجاد (ع) در این فراز به درگاه خداوند می‌روند و او را به عزتش قسم می‌دهند که مبادا من را از در رحمتت برانی، امید من ناامید نمی‌شود و دست از تملق تو برنمی‌دارم چون تو به قلبم الهام کردی و کرم خود را به من نشان دادی و رحمت تو واسعه است. یک بنده به‌جز اینکه به سمت مولای خود رود به سمت چه کسی خواهد رفت، تو خالق من هستی من باید به چه کسی التماس کنم و به که پناه ببرم؟!

جان‌بزرگی با تأکید بر اینکه امید با عمل ساخته می‌شود، افزود: خداوند در قرآن کریم ابتدا از ایمان و جهاد صحبت می‌کند و سپس امید و رجا را ذکر می‌کند همچنین تأکید دارند کسی که امید دارد تلاش می‌کند.